Кууат жора курсабой docx

I. 2.Ulli geografiyaliq ashiliwlar da’wirinde geografiyanin’ rawajlaniwi

Ulli  geografiyaliq  ashiliwlar  da’wirinin’ geografiya  pa’ninin’ rawajlaniwinda

a’hmiyetli  orindi  iyelegenin  aytip  o’tiw  orinli.  Xv  a’sirdin  2-yarimina  kelip,

Evropada ta’biyiy resurslar ha’m shiyki zatqa bay dep esaplang’an Hindistan ha’m

Qitayg’a  jan’a  jollardi tabiw  jumislari  baslandi.  Na’tiyjede  “Ulli  geografiyaliq

ashiliwlar” ju’z berdi. Ulli geografiyaliq ashiliwlar 3 bag’darda alip barildi: 1)qubla

---

– Afrika boylap;  2)batis – Atlantika okeani arqali;  3)arqa – Evraziyanin’ polyusliq

u’lkeleri ha’m arqa jag’alari boylap.

Bul basqish 1492-jili ispaniyali sayaxatshi Xristafor Kolumbtin’ Amerikag’a

1-sayaxatinan  baslandi.  Xristafor  Kolumb  evropadan  Hindistang’a  alip  baratug’in

en’ qisqa  ten’ ten’iz  jolin  tabiw  maqsetinde  1492-1493-jillari  90  adamliq

ekspediciya  menen  “Santa  Mariya”,  “Pinta”,  “Niniya”  kemelerinde  saparda  boldi.

Sapari  dawaminda  Bagama  atawlari,  Sargossa  ten’izi,  Kuba  ha’m  Gaiti  atawlarin

ashti.  1492-jildin’ 12-oktyabr  ku’ni  X.Kolumb  ekspediciyasi  Amerikanin’ “San-

Salvador”  (ispansha-qutqariwshi)  atawina  jetip  keldi.  Sol  ku’n    Amerika

kontinentinin’ ra’smiy  tu’rde  ashilg’an  sa’nesi  etip  belgilendi.    Atlantika  okeanin

kesip o’tken keyingi 3 ekspediciyasi waqtinda (1493-1496, 1498-1500, 1502-1504-

jillar) Kolumb ta’repinen U’lken Antil atawlari, Kishi antil atawlarinin’ bir bo’legi,

qubla ha’m orayliq Amerikanin’ jag’alari ha’m Karib ten’izi ashildi. X.Kolumb o’zi

ashqan  jerlerdi Hindistan dep oylag’an, ha’m o’z shig’armalarinda bul aymaqlardi

Hindistan  dep  jazip  qaldirg’an. X.  Kolumb Amerikag’a  ja’mi  4  ma’rta  barip,  har

saparg’i  sayaxatinda  jan’a-jan’a  atawlardi  ashqan  bolsada,  ol  jerlerdin’ Hindistan

emesligin  bilmegen.  1499–1501-jillari  Amerigo  Vespuchchi  Qubla  AMerika

jag’alarin tekserip ko’rip, bul jerler Hindistan emes, jan’a jerler ekenin jazadi. 1507-

jilda  M.  Valdzemuller  “Kosmografiyag’a  kirisiw”  atli  shig’armasinda  bul  jan’a

jerlerdi “Terra Amerika” dep ataydi. Keyinsheli Merkator o’zi du’zgen kartalarinda

ha’r eki materiktide usi at penen ataydi.

1497-jili  Vasko  Da  Gamma  basshilig’indag’i  Portugal  ekspediciyasi  3  kemede

Lissabon  qalasinan  shig’ip,  Afrikanin’ Jaqsi  U’mit  tumsig’i    arqali  1498-jili

Somalidin’ Malindi portina jetip keldi. Ol jerden ten’iz jolin jaqsi biletug’in Axmed

ibn Majidti jolbashshi etip alip, onin’ ja’rdeminde Hindistannin’ Kalkutta portina usi

jildin’ 20-may  sa’nesinde  jetip  keledi.  Vasko  Da  Gamma  1502-1503-jillarda

Hindistang’a ekinshi ma’rte ekspediciya sho’lkemlestirdi ha’m 20 a’skeriy kemede

Hindistang’a kelip Kalkutta portin basip aldi. Vasko Da Gamma Hindistang’a ja’mi

---

3  ma’rte  ekspediciya  sho’lkemlestirgen.  En’ son’g’i  ekspediciyasin  (  yag’niy

u’shinshi ekspediciyasin ) 1524-jili sho’lkemlestirgen.