Kurs loyihasi mavzu ishlab chiqarish samaradorligi va uni oshirishning asosiy yollari

3. Qisqa muddatli davrda ishlab chiqarish.

Qisqa muddatli davrda ishlab chiqarish hajmini faqat mehnat omilini о‘zgartirish hisobigagina о‘zgartirishi mumkin. Shuning uchun samaradorlikni oshirish uchun mehnat unumdorligini oshirish talab etiladi. Mehnat unumdorligi deganda 1 birlik mehnat sarfiga tо‘g‘ri keluvchi mahsulot hajmi tushuniladi.

Mehnat sarfi esa ishlangan kishi kunlar, kishi soatlar yoki ishchilar soni bilan xarakterlanadi. Shunga mos holda о‘rtacha mehnat unumdorligining о‘rtacha kunlik, о‘rtacha soatlik va о‘rtacha yillik kо‘rsatkichlari farqlanadi.

О‘rtacha kunlik mehnat unumdorligi:

M_uk = ;

О‘rtacha soatlik mehnat unumdorligi:

M_us = ;

О‘rtacha yillik mehnat unumdorligi:

M_uy = ;

Q - mahsulot hajmi;

K - bitta ishchi tomonidan ishlangan yillik ish kunlari soni;

S - ish kuni davomiyligi;

N - ishchilar soni.

Qisqa muddatli davrda ishlab chiqarish xususiyatlarini quyidagi jadval yordamida tushuntirish mumkin.

Bir о‘zgaruvchi omilli ishlab chiqarish xususiyatlari.

Mehnat sarfi L	Kapital sarfi K	Mahsulot i/ch hajmi Q	Mehnatning о‘rtacha mahsu-loti Q/L	Mehnatning chegaraviy mahsu-loti Q/L
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10	10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10	0 10 30 60 80 95 108 112 112 108 100	- 10 15 20 20 19 18 16 14 12 10	- 10 20 30 20 15 13 4 0 - 4 - 8

Yuqoridagi jadvaldagi chegaraviy mehnat unumdorligi yoki mehnatning chegaraviy mahsuloti bitta qо‘shimcha mehnat hisobiga olinadigan qо‘shimcha mahsulot hajmini bildiradi.

Yuqoridagi jadval iqtisodiyotdagi mavjud “chegaraviy unumdorliklarning pasayib borish qonunini” ifoda etadi.

Unga kо‘ra, mehnatning chegaraviy unumdorligi ma’lum mehnat birligicha oshib boradi, sо‘ng esa oshishi sur’atlari pasaya boshlaydi va ma’lum nuqtada ishlab chiqarish hajmini shu darajadan oshiqqa о‘zgartirib bо‘lmaydi. Yuqoridagi misolda korxona uchun maksimum ishlab chiqarish hajmi 112 birlikni tashkil qiladi va buning uchun u 7 ta ishchini jalb qilishi kerak.

Shunday qilib, mehnatning о‘rtacha mahsuloti ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining (Q) mehnat sarfi (L) ga nisbati bilan aniqlansa, mehnatning chegaraviy mahsuloti ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi о‘zgarishining (Q) mehnat sarfining о‘zgarishi (L) ga nisbati bilan aniqlanadi.

Yuqoridagi jadval ma’lumotlari asosida mehnat miqdori va uning yordamida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi orasidagi bog‘liqlikni aks ettiruvchi grafikni qurish mumkin

Меҳнат ҳаражати