Kurs jumisi tema: “Valyuta kursi” Orinlaǵan: 3-a ekonomika topari studenti Uzaqbaeva Dilbar Ilimiy basshi: úlken oqitiwshi Aytjanov Artiqbay

Ámeldegi kurs yaki noqat dárejesi - bul pul stavkası, yaǵnıy. naq operatsiya. Eki kún ishinde esaplanadı.

Aldınǵi kurs - bul valyuta (forvard) shártnamasın esaplaw ushın stavka shártnama dúzilgennen keyin belgili waqıttan keyin.

Teń salmaqlılıqlı teń salmaqlılıq kursi - onıń astında mámleket ishki hám sırtqı makroekonomikalıq teń salmaqlılıqtı tabıslı ustap turıwı múmkin.

Parıqlaw kurslari satıwshı ha`m qarıydar. Valyutanı kotirovka etetuǵın bank mudamı ózi ushın qolay kursta valyuta operatsiyasın ámelge asıradı. Bankler sırt el valyutasın Mekemeden (satıwshı kurs yamasa satıp alıw kurs) kóre qımbatlaw satadi. Stavkalar (marja) ortasındaǵı parq bank qárejetlerin orawǵa hám belgili dárejede valyuta qáwpin qamsızlandırıwlawǵa xızmet etedi. Bazar ayırbaslaw kursi hám xalıqtıń satıp alınǵan zat qábileti pariteti (PPP) ortasında óz-ara baylanıslılıq bar. Xalıq jan basına jalpı ishki ónim kólemi joqarı bolǵan hám kóplegen ónimler islep shiǵarılatuǵın mámleketlerde bul koefficient birge jaqın: Evropada - birden, AQShta - birden kem. Afrikada bazar stavkası hám DXH ortasındaǵı baylanıslılıq 6 -7, Rossiyada - 3. Bul koefficientti unamlı jóneliste ózgertiw básekiles tovarlar hám xızmetler islep shıǵarıwdı, joqarı miynet ónimliligi, resurslardan puxta paydalanıw hám jańa islep shıǵarıw texnologiyalarına tiykarlanǵan básekiles tovarlar hám xızmetlerdi islep shıǵarıwdı óz ishine aladı.

Barlıq valyutalar ayırbaslaw kurslarınıń ózgeriwi dárejesine qaray bólinedi (1982-jıldan beri XVF metodologiyasi):

• belgilengen stavka menen (bir valyutaǵa, valyuta sebetshesine ornatılıwı);

• sheklengen maslasıwshanlıq menen (bir valyutaǵa salıstırǵanda, qospa siyasat sheńberinde);

• júziwshi kurs menen (sazlanıwı kurs, basqarılatuǵın júziw, g`árezsiz júziw).

• Valyutanı konvertatsiya qılıw dárejesi tikkeley mámlekettiń ekonomikalıq potencialına, onıń kólemine baylanıslı sirtqi ekonomikalıq iskerlik, ishki pul mámilesiniń turaqlılıǵın, milliy tovar hám pul bazarları hám kapital bazarlarınıń rawajlanıw dárejesi. Bunnan tısqarı, konvertatsiyanı támiyinlewdiń zárúrli shárti bul mámleket oraylıq bankiniń milliy valyutanıń AQSh dollarına yamasa sırt el valyutasınıń hár qanday sebetine salıstırǵanda kursta maqul túsetuǵın dárejede ustap turıw ushın valyuta interventsiyalarinda turaqlı qatnasiwi bolıp tabıladı.

• Konvertatsiya etiletuǵın valyuta (anglichan bólekan konvertatsiya etiletuǵın valyuta ) - bul belgili bir iyeleri, sonıń menen birge almasiw operatsiyalarınıń ayırım túrleri ushın kóbirek yamasa kemrek sheklengen mámleketlerdiń milliy valyutası. Bul valyuta túri tek birpara shet el valyutalarina almastırıladı hám barlıq sırtqı sawda operatsiyalarında qollanilmaydi. Bul gruppaǵa rawajlanǵan hám rawajlanıp atırǵan mámleketlerdiń valyutaları kiredi. Konvertatsiya dárejesi mámleket tárepinen arnawlı nızam hújjetlerinde belgilenedi. Nızamda milliy valyutanı almastırıw múmkin bolǵan shet el valyutalardıń tártibi hám dizimi, sonıń menen birge bunday almastırıwdıń muǵdarlıq ańlatpası, valyuta bazarlarında valyuta satıp alıw hám satıwǵa jol qóyıladı, bunday operatsiyalar subektleri sheńberi kórsetiledi. Nızamda sonıń menen birge, valyuta operatsiyaların sheklew dárejesi hám dárejesi, olardı ámelge asırıw shártleri hám tártibi tártiplestiriledi. Birinshiden, bul sırtqı sawda operatsiyaları, shet el valyutasin satıp alıw hám satıw, valyuta esap betlerin ashıw hám basqalarǵa tiyisli.

• Shaxslar sheńberi hám valyutadan paydalanıw menen baylanıslı operatsiyalardıń keńligine qaray, sırtqı konvertatsiya túsinigi bólek ajıratılǵan bolıp, ol tek shet el fizikalıq hám yuridikalıq shaxslarǵa tiyisli bolıp, tek ámeldegi esap-kitaplarda qollanıladı.

• Sonıń menen birge, milliy valyutanıń ishki konvertatsiyası túsinigi bar bolıp, bul mámleket puqaraları hám shólkemleri ushın milliy valyuta ushın shet el valyutasin satıp alıw hám sırtqı sawda operatsiyaların sheklewlersiz tólew múmkinshiligin ańlatadı. Shet el valyutaǵa kúshli investitsiyalarsız, ásirese ámelge asırıwdıń dáslepki basqıshında, ishki konvertatsiyanı ámelge asırıw múmkin emes. Mısalı, Polsha zlotiyasinin` ishki konvertatsiyasın engiziw ushın zárúrli valyuta járdemi kórsetildi.

• Konvertatsiya etilmeytuǵın valyuta - bul bir mámleket ishinde isleytuǵın hám basqa shet el valyutalarǵa almastırılıwı múmkin bolmaǵan milliy valyuta. Jabıq valyutalar qatarına shet el valyutasin satıp alıw hám satıwda, milliy hám sırt el valyutasın alıp kirisiwde hám alıp shıǵıwda hár túrlı sheklewler hám qadaǵan etip qóyatuǵın, sonıń menen birge, valyutanı tártipke salıwdıń basqa ilajların qollaytuǵın mámleketlerdiń valyutaları kiredi. Valyuta sheklewleriniń tiykarǵı sebepleri valyuta etilmesigi, sırtqı qarızǵa basım hám tólew balansınıń qıyın jaǵdayı bolıp tabıladı. Atap ótiw kerek, Xalıq aralıq valyuta fondınıń kópshilik mámleketlerinde birpara valyuta sheklewleri keń tarqalǵan bolıp, birinshi náwbette ámeldegi operatsiyalar boyınsha xalıq aralıq esap-kitaplar, sonıń menen birge investitsiyalardıń háreketi menen baylanıslı. Jaqında XVFg`a aǵza bolǵan mámleketlerde valyuta sheklewleri jáne de keń qollanıladı. Bul birinshi náwbette Arqa Evropa, MDH mámleketleri. Bul mámleketlerde valyuta sheklewleri az-azdan tómenlep baradı, sebebi olar bazar munasábetlerine kirisiwedi hám valyutanı tártipke salıw hám ótiw salasında ekonomikalıq qurallardan, áwele ishki, keyin bolsa milliy valyutanıń ulıwma konvertatsiyasınan jáne de maslasıwshı hám nátiyjeli paydalaniladı.

Valyutanıń funktsional roli boyınsha.

• Valyuta operatsiyaların ámelge asırıwda bul operatsiyalarda isletiletuǵın arnawlı bir valyutanıń poziciyasi hám funktsional rolin xarakteristikalaytuǵın arnawlı bir atamalardı atap ótiw zárúrshiligi payda boldı. Sol kózqarastan, valyuta munasábetlerinde tómendegi atamalar qollanıladı: baha valyutası, tólew valyutası, kredit valyutası, kreditti tólew valyutası, veksel valyutası, kliring valyutasi hám basqa.

• Bahalar valyutasi    (pitim valyutası dep te ataladı) - tólew valyutası menen bir qatarda, eksport etiwshi hám import etiwshi ortasında kelisip alınatuǵın hám sırtqı sawda shártnamasında belgilengen hám sırtqı sawda shártnamasında tovardıń bahası kórsetilgen pul birligi yamasa berilgen xalıq aralıq kredit summası belgilenetuǵın shártlerden biri. Eksport etiwshi yamasa import etiwshi, qarız beretuǵın yamasa qarız alıwshınıń valyutası, sonıń menen birge úshinshi mámleketlerdiń valyutası yamasa hár qanday xalıq aralıq esap-kitap birligi bahanıń valyutası bolıwı múmkin.

• Tólew valyutasi - Bul sırtqı sawda pitiminde tovarlardıń ámelde tolıqnishi yamasa xalıq aralıq qarzdı tólew ámelge asırilatuǵın valyuta. Bul múmkinshilikte kontragentlar ortasında kelisim hár qanday valyutadan paydalanıw múmkin. Rawajlanǵan Batıs mámleketleri menen sawda-ekonomikalıq baylanıslarda erkin konvertatsiya etiletuǵın valyutada tólewlerdi ámelge asırıwda, qaǵıyda jol menende, bul mámleketlerdiń milliy valyutaları qollanıladı. Sawda-satıqta rawajlanip atirg`an mámleketler rawajlanǵan mámleketler valyutalarınan paydalanıladı.

• Tólew valyutası operatsiya valyutasına sáykes keliwi múmkin, biraq aqırǵı valyutadan parıq etiwi múmkin. Ekinshi halda, shártnamada tranzaktsiya valyutasın tólew valyutasına konversiya kursin anıqlaw tártibi kórsetilgen bolıp, ol jaǵdayda tómendegiler kórsetiledi:

1) qayta esaplaw sánesi;

2) kotirovkalari tiykar bolǵan valyuta bazarı;

3) ádetde satıwshı hám qarıydar kursları ortasındaǵı ortasha baha.