Kurs ishi mavzu: Kichkina shahzoda asarida mavzu va g'oya

1.2. Badiiy asarda mavzuning ifodalanishi.
Mavzu (arab. — joylashtirilgan, qoʻyilgan), tema — 1) muhokama, maʼruza, suhbat, dars, ilmiy asar va boshqa ning asosiy mazmuni; 2) adabiyot va sanʼatda — ijodkor tomonidan tanlanib, uning gʻoyasini aks ettiradigan badiiy tasvir obʼyekti, hayotiy material doirasi. Badiiy adabiyotda (roman, qissa, doston, drama, sheʼr va boshqalar), tasviriy sanʼat, meʼmorlik (rasm, haykal, gravyura, naqsh va boshqalar), yirik musiqa asarlari (opera, musiqali drama, simfoniya va boshqalar)da ijtimoiy masalalar, tarixiy voqealar, kishilarning muayyan intilishlari, orzulari va h. k.mavzu. boʻlishi mumkin.Mavzu. gʻoya bilan uzviy bogʻliq. Asarning janri, syujeti va uslubi Mavzu va gʻoyaga qarab tanlanadi. Mavzu tanlashda, ayniqsa, uning talqinida muallifning gʻoyaviy mavqei katta rol oʻynaydi. Asarning konkret mazmunida bosh Mavzu yana mayda Mavzularga boʻlinadi va bularning har biri gʻoyaviy mazmunning biror tomonini ifodalaydi. Bir Mavzu bir necha muallif tomonidan turlicha yoritilishi, talqin etilishi ham mumkin. Bunda har bir muallif oʻz oldiga qoʻygan gʻoyaviyijodiy vazifalar oʻziga xos uslub va mazmunni belgilaydi; 3) biror musiqa asari yoki uning tarkibiy qismlari asosiy badiiy gʻoyasini ifodalovchi va keyingi rivojiga xizmat qiluvchi tugal musiqa tuzilmasi. Polifoniya asarlari (mas, kanon, fuga)da Mavzu bir ovozli kuy boʻlib, turli ovozlarda navbatma-navbat bayon etiladi. Gomofoniya asarlarining Mavzulari bir muncha rivoj topgan (odatda, 8—16 taktli) tuzilmalardan iborat boʻladi. Bunda kuy yetakchi ovozda namoyon boʻlib, joʻr boʻluvchi ovozlar esa uning mazmunini teranlashtiradi. Ogʻzaki anʼanadagi musiqa, shuningdek, 20-asr avangardizm yoʻnalishi (aleatorika, sonoristika va boshqa uslub) dagi kompozitorlik ijodida ohang Mavzulari bilan birga musika jarayonining faqat ritmik (mas, usul) yoki tembr jihatlariga asoslangan Mavzular ham joriy etilgan. Bulardan tashqari, musiqa ijodiyoti (musiqali drama, opera, balet va boshqalar) da muayyan gʻoya va mazmunga ega boʻlib, asarning boshidan oxirigacha oʻzgarmay (leytmotiv, leyttema) yoki qisman oʻzgarib keluvchi Mavzu va, aksincha, tuzilmasi chegaralanmagan Mavzu misollari mavjud. Yirik shakl (mas, sonata, simfoniya)lar bir necha Mavzularni oʻz ichiga oladi. Ular har xil obrazlarni ifodalash va taqqoslab rivojlantirish uchun xizmat qiladi. Turli obrazlarni ifodalovchi mavzular bosh mavzuning tubdan oʻzgartirish yoʻli orqali vujudga kelishi (monotematizm) ham kuzatiladi.[1]
Har qanday san’at badiiy asar shaklida yashaydi. Keng ma’noda insonning go‘zallik qonuniyatlari asosidagi ijodiy-ruhiy faoliyatidan badiiy asar yaraladi (musiqa, rasm, haykal, kino, raqs va h.k.) Tor ma’noda badiiy adabiyotga mansub kitoblar badiiy asar deyiladi. ( “Xamsa”, “Boburnoma”, “O‘tgan kunlar”, “Shaytanat”, “Urush va tinchlik” kabi) Badiiy asarda ijod jarayoni muhrlanadi. Shu bois ham badiiy asar tabiatini anglash uchun badiiy ijod jarayoni haqida tasavvurga ega bo‘lish kerak. Badiiy asarda qo‘yilgan va yoritilgan hayotiy masalalar, yozuvchi tomonidan asarda ko‘tarilgan va ko‘p qirrali mazmunni yagona yaxlitlik holiga keltirib turadigan asosiy muammo mavzu deb ataladi. Mavzu tanlashda yozuvchining dunyoqarashi va mahorati muhim ahamiyatga ega. Badiiy asarda abadiy va davriy mavzular aks etadi.
Do‘stlik, muhabbat, baxt va baxtsizlik, mehr, qayg‘u, quvonch va boshqalar adabiyotning abadiy mavzularidir. Bundan tashqari har bir zamonning o‘z muammolari bo‘ladi, ular davriy mavzular deyiladi⁴