Kurs ishi mavzu: Gap bo’laklari 2022-yil reja

To‘ldiruvchi aniqlash jarayonida quyidagi ishlar bajarilishi maqsadga muvofiq:

• 
  berilgan gaplardan to‘ldiruvchilarni ajratish;
  
• 
  to‘ldiruvchi va uning ifodalanishini izohlash, uning so‘roqlari ustida ishlash;
  
• 
  so‘z, so‘z birikmasi, kengaytirilgan birikma va gap bilan ifodalanishi ustida amaliy ishlar;
  
• 
  so‘z birikmasi bilan ifodalangan to‘ldiruvchili gaplarda yordamchi so‘zlar, ularda tinish belgilarining ishlatilishi, ularni kengaytirilgan birikmalar bilan almashtirish ustida ishlash.
  

To‘ldiruvchi o‘zi tobe bo‘lgan gap bo‘lagiga boshqaruv yo‘li bilan bog‘lanadi.⁷ To‘ldiruvchi haqidagi bilimlar, fe’l kesimga bog‘langan to‘ldiruvchili va to‘ldiruvchisiz gaplarni o‘zaro qiyoslash orqali qulayroq izohlanishi mumkin: Daraxt taglari bel va ketmonlar bilan yumshatildi.
Aniqlovchi haqida avvaldan o‘rganilgan bilimlarni xotirlash, takrorlash va mustahkamlash maqsadida quyidagi so‘roqlarga javob olinadi:

• 
  Aniqlovchi deb nimaga aytamiz?
  
• 
  Aniqlovchi necha turga bo‘linadi?
  
• 
  Aniqlovchi qanday so‘roqlariga javob bo‘ladi?
  

1. Gapdagi biror bo‘lakning belgisini yoki bir narsa-buyumning boshqasiga qarashli ekanligini bildirgan ikkinchi darajali bo‘laklardan biri aniqlovchidir. Masalan: 1. Katta binolar qurildi. 2. Odamning husni – mehnatda.
Mazkur misollarda katta, odamning aniqlovchi vazifasida kelib, binolar, husni so‘zlariga tobelanish yo‘li bilan bog‘langani aniqlanadi.
“Aniqlovchi” mavzusini o‘rganishda quyidagi amaliy-ijodiy topshiriqlardan foydalanish maqsadga muvofiq:

1. 
   topshiriq. So‘z birikmalarida tobe va hokim so‘zni aniqlash
   

(“halol ish” – halol-tobe so‘z, ish-hokim so’z), hokim so‘zdan tobe so‘zga so‘roq berish orqali aniqlovchili birikmalar hosil qilish, ularning qaysi so‘z turkumi bilan ifodalanayotganini aniqlash.

2. 
   topshiriq. Sifatlovchi aniqlovchining sifat, son, olmosh, ravish, sifatdosh, ot bilan ifodalanishi yuzasidan amaliy-ijodiy mashg‘ulotlarni tashkil qiling va
   

⁷ Mengliyev B., Xoliyorov O‘., “O‘zbek tilidan universal qo‘llanma”. T., 2008-yil.
bajaring.

3.