ELEKTRON YOZUV DAFTARCHALARI (organizer — organayzerlar)
ixcham komp’yuterlarning «eng engil sinfi»ga kiradi (bu sinfga ulardan tashqari
kal’kulyatorlar, elektron tarjimonlar va boshqalar kiradi); ularning og’irligi 200
grammdan
oshmaydi.
Organayzerlar
foydalanuvchi
tomonidan
dasturlashtirilmaydi, biroq sig’imli xotiraga ega. Unga zarur axborotni yozish va
uning yordamida maxsus matnni tahrir qilish, ish xatlari, bitim, shartnomalar
matnlari, kun tartibi va ish uchrashuvlariga tegishli matnlar saqlanishi mumkin.
KOMP’YUTERNING ATROF QURILMALARI
Komp’yuterlar asosiy qurilmalardan tashqari bir qator atrof qurilmalariga
ham ega. Ularning ba`zilari bilan tanishib chiqamiz.
PRINTERLAR. Printer — ma`lumotlarni qog’ozga chiqaruvchi qurilma. Barcha
printerlar matnli ma`lumotni, ko`pchiligi esa rasm va grafiklarni ham qog’ozga
chiqaradi. Rangli tasvirlarni chiqaruvchi maxsus printerlar ham bor. Printerlarning
quyidagi turlari mavjud: MATRITSALI, PURKOVCHI VA LAZERLI.
MATRITSALI
PRINTERLAR
yaqin
vaqtlargacha
keng
tarqalgan
printerlardan biri edi. Bu printerning yozish kallagida vertikal tartibda ignalar
joylashgan. Kallak yozuv satri bo`ylab harakatlanadi va ignalar kerakli daqiqada
bo`yalgan lenta orqali kog’ozga uriladi. Natijada kog’ozda belgi yoki tasvir paydo
bo`ladi. Ignalar soniga qarab bu printerlar bir necha turlarga bo`linadi: 9 ignali, 24
ignali, 48 ignali.
″
9 ignali printerda yozuv sifati pastroq. Sifatni oshirish uchun yozishni 2 yoki 4
yurishda bajarish kerak.
″
24 ignali printer sifatli va tezroq ishlaydi.
″
48 ignalisi yozuvni juda sifatli chiqaradi.
Matritsali printerlar tezligi bir bet uchun 10 sekunddan 60 sekundgacha.
PURKOVCHI PRINTERDA tasvir qog’ozga maxsus qurilma orqali
purkaladigan siyoh tomchilaridan yuzaga keladi.
Purkovchi rangli printer sifati lazerli printerga yaqin, narhi arzon va shovqinsiz
ishlaydi. SHuning uchun hozirgi kunda ko`pchilik undan foydalanyapti. Tezligi bir
bet uchun 15 dan 100 sekundgacha.
LAZERLI PRINTERLAR matnlarni bosmaxona sifati darajasiga yaqin
darajada chop etishni ta`minlaydi. U ishlash nuqtai nazaridan nusxa ko`chiruvchi
kseroksga yaqin. Bunda faqat bosuvchi baraban komp’yuter buyrug’i yordamida
elektrlanadi. Bo`yoq donachalari zarblanib barabanga yopishadi va tasvir hosil
bo`ladi. Tezligi bir bet matn uchun 3 dan 15 sekundgacha. Rasm uchun ko`proq,
katta rasmlar uchun 3 minutgacha vaqt talab qiladi. Hozirgi kunda minutiga 15—
40 betgacha chop etadigan lazerli printerlar bor.
LAZERLI KOMPAKT DISKLAR.Lazerli kompakt disklar uchun disk
yurituvchi (CD-ROM)ning ish printsipi egiluvchan disklar uchun disk
yurituvchilarning ish printsipiga o`xshashdir. CD-ROMning yuzasi lazer kallakka
nisbatan o`zgarmas chiziqli tezlik bilan harakatlanadi, burchak tezlik esa
kallakning radial joylashishiga qarab o`zgaradi.
Lazer nuri disk yo`lakchasi tomon yunaladi va g’altak yordamida fokuslanadi.
Himoya qatlamidan o`tgan nur disk yuzasining nurini qaytaruvchi alyumin
qatlamiga tushadi. Yo`lakchaning baland qismiga tushgan nur detektorga qaytadi
va nurni sezuvchi diod tomon yo`naltiruvchi prizma orqali o`tadi. Agar nur
yo`lakcha chuqurchasiga tushsa, u tarqaladi va tarqalgan nurning juda kam qismi
orqaga qaytib, nurni sezuvchi diodgacha etkazib keltiradi. Diodda nurli impul’slar
elektr impul’slariga aylanadi: yorug’ nurlanishlar nolga aylanadi, xira nurlanishlar
esa — birga. SHunday qilib, chuqurliklar mantiqiy nol’ sifatida, tekis yuza esa
mantiqiy bir sifatida qabul qilinadi.
SD-ROMning unumdorligi odatda uning biror vaqt davomida ma`lumotlarni
uzluksiz o`zlashtirishidagi tezlik harakteristikalari va ma`lumotlarga etishning
o`rtacha tezligi bilan aniqlanadi. Ular mos ravishda Kbayt/s va ms birliklarda
o`lchanadi..
Disk yurituvchilarning unumdorligini oshirish uchun ularni bufer xotira (KESH
xotira) bilan jixozlaydilar. KESH xotiralarning standart xajmlari 64, 128, 256, 512
va 1024 Kbayt.
Disk yurituvchining buferi ma`lumotlarni CD-ROM dan o`qigandan so`ng,
kontroller platasi, so`ngra markaziy protsessorga jo`natishgacha bo`lgan vaqt
davomida, qisqa muddatga saqlash uchun maxsus xotira hisoblanadi. Bunday
buferlashtirish disk qurilmasiga ma`lumotlarni protsessorga kichik miqdorlarda
uzatish imkonini beradi.
AUDIOADAPTER. Har qanday mul’timediaviy shaxsiy komp’yuter
tarkibida audioadapter platasi mavjud. Creative Labs firmasi o`zining birinchi
audioadapterini
Sound
Blaster
deb
atalgani
uchun
ularni
ko`pincha
«saundblasterlar» deyishadi. Audioadapter komp’yuterga fakat sterefonik
ovoznigina emas, balki tashqi qurilmalarga tovush signallarni yozish imkonini ham
beradi.
SHaxsiy komp’yuterlarning diskli jamlagichlariga oddiy (analogli) tovush
signallarini yozish mumkin emas. Ular faqat raqamli signallarnigina yozishga
mo`ljallangandir.
Audioadapter tovush signali darajasini davriy ravishda aniqlab, uni raqamli kodga
aylantirib beruvchi analog-raqamli o`zgartirgichga ega. Mana shu ma`lumot tashqi
qurilmaga raqamli signal ko`rinishida yozib qo`yiladi. Ushbu jarayonga teskari
jarayonni amalga oshirish uchun raqam-analogli o`zgartirgich qo`llaniladi. U
raqamli signallarni analogli signallarga aylantirib beradi. Fil’tratsiya qilingandan
so`ng ularni kuchaytirish va akustik qolonkalarga uzatish mumkin.
MODEM
VA
FAKS-MODEMLAR.Modem-telefon
tarmog’i
orqali
komp’yuter bilan aloqa qilish imkonini beruvchi qurilmadir.
FAKS-MODEM — bu, faksimil xabarlarni qabul qilish va jo`natish
imkonini beruvchi modemdir.
O`zining tashqi ko`rinishi va o`rnatilish joyiga qarab modemlar ichki va tashqi
modemlarga bo`linadi. Ichki modemlar bevosita sistemali blok ichiga
o`rnatiladigan elektron platadan iborat. Tashqi modemlar — bu komp’yuter
tashqarisida bo`lgan va portlardan biriga ulanadigan avtonom elektron qurilmadir.
So`nggi yillarda modemlar va faks-modemlarga bo`lgan talab oshib ketdi.
Modemlar bir komp’yuterdan ikkinchisiga xujjatlar paketini etarlicha tez
o`tkazish, elektron pochta orqali bog’lanishga imkon beradi. SHuningdek, xorijiy
hamkorlar bilan aloqa qilish uchun global komp’yuter tarmog’i (Internet va
boshqalar) ga kirishni ta`minlaydi.
SKANERLAR.Skaner — komp’yuterga matn, rasm, slayd, fotosur`at
ko`rinishida ifodalangan tasvirlar va boshqa grafik axborotlarni avtomatik ravishda
kiritishga mo`ljallangan qurilmadir. Skanerlarning turli modellari mavjud. eng
ko`p tarqalgani — stol usti, planshetli va rangli skanerlardir.
PLOTTERLAR — bu, komp’yuterdan chiqarilayotgan ma`lumotlarni
kog’ozda rasm yoki grafik ko`rinishda tasvirlash imkonini beruvchi qurilmadir.
Odatda uni grafik yasovchi (grafopostroitel’) deb ham atashadi.
YUqoridagi qurilmalardan tashqari komp’yuterga maxalliy tarmoqqa ulanish
imkonini beruvchi tarmoq adapteri, didjitayzer, ya`ni elektron planshet, djoystik,
vidioglaz, raqamli fotoapparat va vidiokamera kabi qurilmalar ulanishi mumkin.
Hisoblash texnikasining tarixi bir necha davrni o`z ichiga oladi:
Mexanik mashinalargacha bo`lgan davr
•
Mexanik mashinalar davri
•
Elektromexanik mashinalar davri
•
Elektron hisoblash mashinalar davri
Mexanik mashinalargacha bo`lgan davr. Inson hisoblay boshlashidagi
dastlabki hisoblash vositasi bo'lib odamlarning barmoqlari xizmat qilgan. Odam
tabiiy hisoblash vositasi bo'lmish qo'l va oyoq barmoqlari yordamida faqat sanash
ishlarini bajargan. Maskur vosita yordamida biror hisoblash nari tursin, balki ikki
yoki undan ortiq raqamli sonlarni qo'shish ham juda qiyin yoki umuman mumkin
emas. Shuning uchun asta-sekin sun`iy hisoblash vositalari vujudga kela boshladi.
Shubhasiz birinchi hisoblash vositalari toshlar va tayoqchalardir. So'ngra birka,
abak, Neper tayoqchalari, rus cho'tlari vujudga keldi.
Mexanik mashinalar davri. Nemis olimi Vilgelm Shikkard (1592-1636)
tomonidan 1623 yili ixtiro qilingan mexanik moslamalar bilan mexanik mashinalar
davri boshlandi. Aslida esa, Shikkardning mashinasi ham birinchi emas ekan. 1967
yili Madriddagi milliy kutubxonada Leonardo da Vinchining nashr etilmagan ikki
jildli qo'lyozmasi topilgan. Qo'lyozmadagi chizmalar ichida o'n uchta raqamli
sonlarni qo'sha oladigan hisoblash qurilmasining chizmasi mavjud bo'lib, ular
asosida mashina yaratilganda, bu qo'shish va ayirish amallarini bajaruvchi qurilma
ekanligi ma`lum bo'ldi. Shunga ko'ra, uyg'onish davrining buyuk rassomi,
matematigi italiyalik olim Leonardo da Vinchi (1452-1519 yillar) birinchi
hisoblash qurilmasining ixtirochisi deb hisoblanadi. Vilgelm Shikkard yasagan
mexanik hisoblash mashinasi ham, Leonardo da Vinchining loyihasi ham hayotda
qo'llanilmadi.
"Frantsuzlarning Arximedi" degan nomni olgan olim Blez Paskal 1642 yilda
keyinchalik keng ko'lamda go'llanilgan va keyingi hisoblash mashinalari uchun
asos bo'lib xizmat qilgan mexanik mashina yaratdi.
Ana shu ixtiro tufayli duyidagi savollarga dastlabki javoblar olindi:
•
Sonlarni mashinada qanday qilib tasvirlash kerak?
•
Hisoblash uchun lozim bo'lgan boshlang'ich sonlarni mashinada qay
usulda kiritish kerak?
•
Arifmetik amallarni mexanik ravishda qanday bajarish kerak?
•
Amal bajarish davomida o'nliklarni qanday qilib o'tkazish kerak?
•
Amal bajarish natijasida hosil qilingan sonlarni qanday tasvirlash
kerak?
1662-1645 yillarda Pascal mexanik tarzda hisoblovchi qurilmasining 50
dan ziyod shakillarini yaratdi. Ularning eng mukammali 1645 yilda yaratildi va
"arifmetik mashina" yoki "Paskal g'ildiragi" deb nomlandi.
1820 yili Sharl de Kolmar tomonidan birinchi kalkulyator- "Arifmometr" ni
yaratdi. U qariyib 90 yil (ba`zi kichik o'zgarishlar bilan qayta ishlangan holda)
qo'llanildi.
Elektromexanik mashinalar davri. Mexanik hisoblash mashinalarida mos
qurilmalar qo'l kuchi bilan harakatga keltirilar edi. Mana shu vazifani elektr
energiyasi yordamida amalga oshiruvchi hisoblash mashinalarining yaratilishi
elektromexanik hisoblash mashinalar davrini boshlab berdi. Bunday mashina
loyihasi dastlab Rossiyada yashab turgan shved olimi V.T.Odner tomonidan 1875
yilda yaratildi1925 yilda V.Bush elektr releda yig'ilgan hisoblash mashinasini
yasadi va hayotga tatbiq etdi.
Elektron hisoblash mashinalari davri. 1943-1945 yillarda birinchi bo'lib
AQSHdagi Pensilvaniya universitetida Mouchli va Ekkert 70 tonnaga yaqin
og'irlikdagi, 150 kvadrat metrli xonani egallaydigan va 18 mingta elektron
lampaga ega bo'lgan ulkan elektron hisoblash mashinasi - "ENIAC" yaratildi. U
elektron hisoblash mashinalari davrini boshlab berdi.
1947 yilda Bell laboratoriyasinig hodimlari Uilyam Shokli, Jon Bardin va
Uolter Berteyn tomonidan birinchi tranzistor yaratildi. Mazkur kashfiyot uchun
ular 1956 yilda Nobel mukofotiga sazovor bo'ldilar. Qisqa davr ichida, tranzistor
va integral sxemaning kashfiyoti tufayli, bugungi kungacha elektron hisoblash
mashinalarining to'rtta avlodi yaratildi:
EHM
AVLODLARI
SHU AVLOD
EHM IGA
ASOSIY
(BAZAVIY)
ARIFMETIK
AMAL
XOTIRA
SIG'IMI
MISOL
ELEMENTI
BAJARISH
TEZLIGI
1-AVLOD
1940-1950 y
BESM
MINSK-1
ELEKTRON
LAMPA
1 sekundda 10
4
gacha
1024 So'z
2-AVLOD
1950-1965 y
BESM-6
MINSK-2
TRANZISTOR
DIOD
1 sekundda 10
5
gacha
32000 So'z
3-AVLOD
1965-1975 y
Minsk-32
Razdan
IBM-360
INTEGRAL
SXEMA
1 sekundda 2*10
6
gacha
2048 So'z
4-AVLOD
1975 yildan
boshlab
PRAVETS
ES-1010 dan
ES-
1060gacha
IBM
KATTA integral
sxema
1 sekundda
10
8
va undan
yuqori
1024 Mbayt
va undan
yuqori
2. Texnika xavfsizligi haqida
Kompyuter o'rnatiladigan xonaga kompyuterlar soniga qarab turib,
quyidagi talablar qo'yiladi: ta’limni axborotlashtirish bu tinglovchilarni
kompyuterda nazariy va amaliy mashg'ulotlar o'tkazish bilan bajariladi. Shuning
uchun kompyuter xonasida 5 tadan 20 tagacha kompyuter o'rnatilishi mumkin.
Bizning sharoitimizda uning soni 5 taga teng. Shuning uchun kompyuter xonasini
o'lchamlari quyidagicha bo'lishi kerak: 6x10x2,8 metr.
Stol va stullarga talablar
Kompyuter xonasida stol va stullarga talablar mavjud bo'lib, stol balandligi
yerdan 68-77 sm bo'lib, stullar esa aylanuvchan bo'lishi kerak va albatta orqasida
suyanchig'i bo'lishi kerak. Chunki stol-stullar o'z gabariti bilan to'g'ri kelmasa,
foydalanuvchi tezda charchab qoladi. Stol va stullar shunday joylashtirilishi
kerakki, ular insonlarga turib yurishga xalaqit bermasligi kerak. Bundan tashqari,
o'qituvchi bemalol har bitta tinglovchini oldiga borib, uni qilgan xatolarini
Kompyuterda bemalol ko'rsata olishi kerak.
Insonni antropometrik o'lchovlarini hisobga olish
Insonni antropometrik o'lchovlari quyidagicha: o'rtacha balandligi 1 metr 72
sm, elka kengligi 39 sm, qo'llar yoyilmasi 160 sm.
Agarda bu antropometrik o'lchovlar hisobga olinmasa, tinglovchilar ish
paytida bir-biriga xalaqit berishi mumkin.
Monitordan insonning ko'zigacha bo'lgan optimal masofa
Monitor ko'zdan ozgina pastroqda va 50 smdan kam bo'lmagan masofada
joylashishi kerak. Monitor va ko'z orasidagi masofa 60-70 sm bo'lishi tavsiya
qilinadi, bu masofa kichik bo'lsa, insonni ko'zi tezroq charchaydi. Monitorni
dizayni va rangi o'ziga e'tiborni jalb qilmasligi kerak. Shuning uchun monitorning
sirt tomonida har xil reklama yopishtirgichlarini olib tashlash kerak. Monitorning
ekrani zangori va ko'k ranglarga bo'yalishi shart. Chunki bu ranglar inson ko'ziga
eng yaxshi ranglardan hisoblanadi.
Kompyuterda ishlash vaqtida insonning charchash sabablari
Kompyuter bilan ishlash vaqtida inson quyidagi faktorlardan charchaydi:
- ekranni yorug'ligi;
- kontrast va fon o'rtasidagi aniqligi;
- Kompyuterda ishlash paytidagi issiqlikdan nurlanishi;
- Kompyuterda nurlanishning insonga ta'siri;
- Kompyuter buzuqligi.
Kompyuter xonasiga talablar
Xonaning shifti oq-ko'k fon balan oqlanishi, devorlari esa yashil rangga
oqlanishi kerak. Bu ranglar va oftob nurlanishi bizga kerakli rang iqlimini yaratib
beradi.
Elektr xavfsizligi
Kompyuter xonasida hamma jihozlar elektrotokda ishlaydi, shuning uchun
elektr shikastlanishiga uchrash mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |