Kurs: I guruh(lar): Fan

QIRQQULOQLAR (QIRQQULOQTOIFA) BO`LIMI
Yer yuzida qirqquloqlaming 10 000 ga yaqin turi tarqalgan. O`rta Osiyoda qirqquloqdoshlar oilasiga mansub 32 tur o`sadi. Shulardan 10 turkumga kiruvchi 15 turi O`zbekis:on hududida tarqalgan. Qirqquloqlarga ildizpoyali ko`p yillik o`tlar kiradi.
Faqat tropik va subtropik mintaqalardagina ularning daraxtsimon vakillari uchraydi. Yer betiga qirqquloqlaming bir to`p patsimon qirqilgan uzun barglari o`sib chiqadi. Yosh barglaming uchi o`ralgan bo`lib, barg o`sgan sari yozila boradi.
Qirqquloqlar o`sishi jihatidan qirqbo`g`imlarga o`xshasa ham, lekin bargining yirikligi va spora beruvchi boshoqlarining bo`lmasligi bilan ulardan farq qiladi. Qirqquloqlaming sporalari barglarining ostki tomonida yoki chet ida joylashgan qo`ng`ir rangli bo`rtmalar (soruslar) ichiga joylashgan sporangiylarda yetishadi.
Qirqquloqlaming ko`payishi ham xuddi qirqbo^{`</sup>g<sup>`}imlamikiga o`xshash jinssiz va jinsiy bo`g`inlaming gallanishi bilan sodir bo`ladi. Soruslardagi sporangiylar ichida yetilgan sporalar sporangiy po`sti yorilgach tashqariga chiqadi va shamol yoki suv yordamida tarqaladi.
Nam tuproqqa tushgan sporadan gametafit o`sib chiqadi. Qirqquloqlaming gametafit bo`yi 1 sm keladigan, yashil, yupqa va yuraksimon bo`lib, pastki qismidagi rizoidlari bilan tuproqqa yopishib turadi. Lekin u uzoq yashamaydi. Gametafitdagi anteridiylarda ko`p xivchinli harakatchan spermatozoidlar, arxegoniylarda esa tuxum hujayra yetiladi. Yomg`ir paytida anteridiy va arxegoniy uchidan ochilaui va anteridiydan chiqqan spermatozoidlar arxegoniylar ichiga kirib, tuxum hujayra bilan qo`shiladi. Urug`langan tuxum hujayradan murtak hosil bo`ladi. Murtak esa o`sib yangi qirqquloqni hosil qiladi.Qirqquloqlardagi vegetativ ko`payish ildizpoyalari orqali sodir bo`ladi.
O`zbekistonda qirqquloqlar asosan tog`lardagi o`rmonlarda, qoyalar soyasida, g`orlar ichidagi semam tuproqlarda o`sadi.
Bularga misol qilib, zuxrasoch qirqquloq va suv qirq- qulog`ini keltirish mum`dn.
Zuxrasoch ildizpoyali ko`p yillik o`t.Bargi (poyasi) keng nashtarsimon, uzunligi 10—4Эsm,
3 karra patsimon bo`lingan. Barg bo`laklari ham qisqa bandli, pastki tomonida soruslar joylashgan, sporalari iyun-avgust oylarida hosil bo`ladi.
Zuxrasoch tog`larda, qoyalaming yoriqlarida, soya joylarda, buloqlaming bo`ylarida o`sadi.