Ku sh ak ova., Abduvaxqbqv a. Stratigrafiya asoslari 0 ‘quv qo‘llanma Toshkent 2020

Yotqiziqlarning fatsial belgilari.
K ontinental yotqiziqlar
Kontinentlarda qadimgi ch o ‘kma ch o ‘kish sharoitlarini tiklash 
uchun 
kontinental 
yotqiziqlarning 
litologik 
va 
bionomik 
xususiyatlari haqida bilimga ega bo ‘Iish lozim.
Ko‘l yotqiziqlari. 
Ushbu yotqiziqlar cheklangan ko'lam ga ega. 
Ular uchun parallel holdagi, biroq yupqa xarakterdagi qat-qatlik 
xosdir, qiya qat-qatlik kam rivojlangan bo ‘ladi. Qalinliklari kichik 
miqdorlarda, cho‘kmalar zonal holda joylashadi. Yotqiziqlar birinchi 
navbatda terrigen va karbonatli xarakterga ega. Kremniyli va boshqa 
tipdagi yotqiziqlar ham kuzatiladi. Terrigen jinslar galechniklardan 
gillargacha bo‘lgan tog‘ jinslari qatoridan iborat, ular ichida kichik 
donali va zarrali yotqiziqlar ustunlik qiladi. Karbonatli jinslar 
xemogen (ohaktoshlar, dolomitlar, tuzlar, temir m a’dani, boksitlar 
va boshq.) va organogen (ohaktoshlar, yonuvchi slanetslar va 
boshq.) y o ‘l 
bilan 
hosil 
bo‘ladi. 
Xemogen va organogen 
cho‘kmalaming rivojlanishi birinchi navbatda iqlimiy holatlar bilan 
bog‘liq. C ho‘kmalarning k o ‘llar uchun xarakterli bo‘lgan zonal 
taqsimlanishi sayoz suvli dengizlar uchun ham xosdir. Biroq, qirg‘oq 
va qirg‘oq bo ‘yi yotqiziqlari kichikroq maydonlarda rivojlanadi, 
chunki il hosil b o ‘Iish chizig‘i anchagina sayozlikdan boshlanadi, 
qirg‘oq bo ‘yi cho‘km a cho‘kish zonasidan teranlik zonasiga o ‘tish 
ancha keskin. Sho‘r koMlaming qirg‘oq bo‘ylarida il cho‘kmalari
34

---

ustunlik qiladi. Zonaning chetki qismida erishi qiyin bo‘lgan, 
markazida esa eng ko‘p eriydigan tuzlar to ‘planadi.
Botqoqlik yotqiziqlari 
ko‘llar yotqiziqlariga o ‘xshash holda 
cheklangan tarzda tarqalgan bo ‘lib, uncha qalin emas va parallel 
qatlamlanish xarakteriga ega. C ho‘kmalaming k o‘mirli ekanligi, 
ko ‘mir va ba’zan siderit qatlamchalarining uchrashi, qumlar va 
galechniklarning 
y o ‘qligi, 
cho‘kmaning 
zonal 
holda 
joylashmaganligi botqoqlik yotqiziqlarining o‘ziga xos xususiyati 
hisoblanadi.