Ku sh ak ova., Abduvaxqbqv a. Stratigrafiya asoslari 0 ‘quv qo‘llanma Toshkent 2020

Q uruqlik bilan dengiz oralig‘idagi yotqiziqlar
Delta yotqiziqlari. 
Delta yotqiziqlari orasida so f quruqlik 
yotqiziqlari ham mavjud (suv sathidan yuqori qismi). Bularga 
qumlar, gillar, ba’zan galechniklar (g ‘o iak to sh lar majmuyi) kiradi. 
Ushbu yotqiziqlar uchun qurish darzliklari, yom g‘ir tomchilari izlari, 
jonivorlar izlari va hokazolar xosdir. Deltaning suv osti qismiga 
materiallari yaxshi saralangan qumlar va gillar, ohaktoshlar 
qatlamchalari va ularning qiya qatlamligi xosdir. 
0 ‘rtacha 
kengliklardagi delta yotqiziqlari kulrang va qo ‘rg‘ir rangga ega, 
tropik oblastlarda esa yorqin (yashil va qizil) tusga ega. Daryolar 
deltalarida odatda quruklikda yashovchi hayvonlar va o ‘suvchi 
floralaming, chuchuk suvda hayot kechiruvchi umurtqasizlaming 
oqim olib kelgan qoldiqlari k o ‘p to‘planib qoladi. Xuddi shu 
yerlarda tosh qotgan dengiz jonivorlari ham uchrashi mumkin.
Lagunalar 
yotqiziqlari. 
M e’yorda 
sho‘rlangan 
yoki 
chuchuklashgan laguna (ko‘rfaz)lar uchun il yotqiziqlari va mayda 
donali qumlarning hosil boMishi xosdir. U lar odatda kulrang tusda 
b o‘lib, ko‘mirlashgan va bitumlashgan bo‘ladi, ba’zan vodorod- 
sulfidli muhitdan davak beruvchi pirit ham kuzatiladi, ohaktoshlar 
kam uchraydi.
Dengiz suvi muntazam kelib turuvchi va ayni paytda uzoq 
muddat davomida suv jadal bug‘lanib turuvchi hududlarda 
sho‘rlangan lagunalar hosil b o ia d i. Bunday lagunalarda terrigan 
hosilalar m ayda qumlar va gillardan iborat bo ‘lib, ularning miqdori 
qancha kam bo‘lsa, hosil b o ‘layotgan tuzlar shuncha toza bo ‘ladi. 
tilarda ohaktosh-dolomit guruhi tog‘ jinslari hosil bo‘lishini belgilab 
beruvchi xemogen cho‘kmalar angidrit va gips, galit va kamallit 
qatlamchalari hosil bo‘ladi.
Tropiklarda va m e’yoriy iqlim zonalarida hukm suruvchi nam 
iqlim sharoitlarida lagunalar suvining chuchuklashishi kuzatiladi. 
Bunday lagunalarda quruqlikdan olib kelingan va organik modda 
bilan boyitilgan mayda donali qum va gilli material to ‘planadi. 
Bunday muhitga ega hududlar botqoqlanganda u yerda to rf yoki
37

---

sapropel qatlamchalari hosil b o ia d i. Laguna yotqiziqlarining 
qalinligi uncha katta boim aydi.