Kristallografiya, kristallokimyo va mineralogiya

Kristallning strukturasi va strukturaviy turi

Ion va atom radiuslari rentgenografiya usuli orqali aniqlanadi. Masalan Na-Cl o‘lchami 2,81 A-ga teng. Bu masofa Na kationi va Cl anionlari radiuslarining summasini beradi. Ionlar radiusini aniq-lashga Goldshmidt asos solgan. U ftor ioni radiusini 1,33 A va kislo-rod ioni radiusini 1,32 A deb olgan. Poling esa ionlar radiusi sistemasini yaratishda kislorod ionining radiusini 1,40 A deb olgan. N.V. Belov va G.B. Bokiy oxirgi ionlar radiusi sistemasini yaratishda kislorod ionining radiusini 1,36 A deb olgan. Natijada litiy uchun 0,68 A, natriy ioni uchun-0,98 A, kaliy ioni uchun-1,33 A, kremniy ioni uchun-0,39 A, alyuminiy ioni uchun-0,57 A, fosfor ioni uchun-0,35 A, bor ioni uchun-0,20 A va hokazo barcha ionlarning radiuslari ma’lum qilindi.

Strukturalarni analizi koordinatsion sonlar masalasiga kelib ta-qaladi. Koordinatsion gruppa ko‘rinishi gantel, uchburchak, tetraedr, oktaedr va kub ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Masalan, Al ioni kislorod-lar bilan birgalikda AlO₄ yoki AlO₆ holatida bo‘lishi mumkin. Bu holatlarda alyuminiyning koordinatsion soni 4 yoki 6 ga teng.

Endi kristallardagi mavjud bo‘lgan kimyoviy bog‘lanishlar ustida to‘xtalib o‘tamiz:

1. Ion bog‘lanish. Bunday bog‘lanish NaCl va CsCl birikmalariga o‘ta ta’luqli. NaCl moddasida har bir ion boshqa qutbli 6 ion bilan birikkan. CsCl strukturasida esa har bir ion 8 ta boshqa ion bilan o‘ralgan. Ana shu ionlar ortasidagi (Na-Cl va Cs-Cl) bog‘lanish ionli bog‘lanish bo‘ladi;

2. Kovalentli bog‘lanish. Cl₂, CCl₄ ,MgSO₄ kabi birikmalarda kovalent bog‘lanish ruy bergan. SiO₂ moddasida ham ionli bog‘lanish bilan bir qatorda kovalent bog‘lanish mavjud;

3. Metalli bog‘lanish. Ular metall strukturali moddalar (mis strukturasi) uchun xarakterli va ta’luqlidir.