Kreativ 2020. indd

O‘QUVCHINING TADQIQIY QOBILIYATLARI HAMDA 

«SINASH VA XATO»NI RAGʻBATLANTIRADIGAN 

DIZAYN XUSUSIYATLARI

146.  Umuman olganda, ijodiy fikrlash jarayonining yakuniy mahsulini 

avvaldan  bilib  boʻlmaydi.  Shuning  uchun  test  qilinayotganlar  qoʻllarida 

mavjud barcha imkoniyatlardan foydalanishga ragʻbatlantirilishi kerak, 

xuddi real hayotdagi ijodiy fikrlash ham ragʻbatni taqozo etganidek. 

147.  PISA  kreativ  fikrlash  sinovidagi  vazifalar  o‘quvchilarga  ayni 

mahsulotning  turli  koʻrinishlarini  yaratish,  yaqqol  yoki  yagona  javobi 

boʻlmagan ochiq savollarni soʻrash hamda o‘quvchilarga yordam sifatida 

muayyan jihozlarni (masalan, shtamp, shakl va chizish jihozi kabi grafika 

vositalari) taqdim etish orqali imkoniyatlarni kashf etishga yoʻl ochadi. 

Shuningdek,  ilmiy  vazifalarda  ham  simulatsiyalashtirilgan  laboratoriya 

muhiti orqali talabalar turli jihozlar bilan, qonuniyatlarni va oʻzgaruvchilar 

orasidagi  munosabatlarni  aniqlash  maqsadida,  tajbiralar  oʻtkazishlari 

mumkin boʻladi.

---

61

148.  Ushbu barcha test topshiriqlari va vazifalarda, test topshiruvchilar 

uchun narsalarni sinab koʻrish va muvaffaqiyatsizlikka uchraganda yoki 

muqobil  yoʻlni  sinab  koʻrmoqchi  boʻlganda  orqaga  qaytarish  (masalan, 

chizish  jihozlari  orasida  «bekor  qilish»  tugmasi)  oson  boʻlishi  kerak. 

Test topshiruvchilar test muhitida nimalarni qila olishlari borasida aniq 

tushunchaga ega boʻlishlarida, ayniqsa, «yaqqol tushunarli» jihozlarning 

oʻrni  muhimdir.  Interaktiv  jihozlar  odamni  zeriktirmasligi  kerak:  agar, 

o‘quvchi  butun  diqqatini  jihozni  qanday  ishlatishga  sarflasa,  kreativ 

fikrlashga bagʻishlay oladigan kognitiv resurslari kamroq qoladi.

149.  O‘quvchilarning  kreativ  fikrlash  koʻrsatkichlari  ularning  tad-

qiqotchilik  qobiliyatlariga  qanday  bogʻliq  ekanligini  tahlil  etish  ham 

oʻrinlidir.  Xuddi  o‘quvchi  ishtiyoqini  oʻlchaydigan  uslub  kabi,  uning 

tadqiqotchilik qobiliyatini ham kompyuterlashgan testdagi xatti-harakatini 

kuzatishdan olingan (telemetriya) maʼlumotlar asosida tahlil qilish mumkin. 

Masalan, koʻproq turli jihozlardan foydalangan yoki dijital muhitning turli 

funksiya  va  xususiyatlarini  oʻrganishga  koʻproq  vaqt  ajratgan  o‘quvchi 

tadqiqotchilik jarayoniga koʻproq kirishgan, deb xulosa qilish mumkin.

150.  O‘quvchining  test  muhiti  bilan  munosabati  jarayonida  olingan 

ushbu maʼlumotlarni tahlil etish va izohlash qiyinroq boʻlgani uchun, kom-

petentlik modeli tadqiqotchilik qobiliyatini qamrab olmaydi. Lekin ushbu 

maʼlumotlar  ishlab  chiqiladi  va  o‘quvchilarning  kompyuterlashgan  test-

lardagi tadqiqotchilik hamda «sinash va xato» strategiyalarini oʻrganish 

maqsadida jamoatchilikka taqdim etiladi.