Kostum va moda tarixi

IV BO‘LIM. O‘RTA ASRLAR  KOSTUM TARIXI
4.1. VIZANTIYA KOSTUMI TARIXI
O‘rta asrning muhim madaniyat o‘choqlaridan biri Vizantiya 
davlatidir. Sharqiy Rim imperiyasi o‘rnida 395-yili vujudga 
kelgan bu davlat 1453-yilgacha yashadi. Vizantiya san’atida 
ideal obrazga bo‘lgan munosabat o‘z qiymatini saqlab qoldi. 
Konstantinopol bu davrda katta Vizantiya imperiyasining na-
faqat siyosiy markazi, balki madaniy o‘chog‘iga ham aylandi. 
«Ikkinchi Rim» deb nom olgan bu shaharda mahobatli quri-
lish san’ati rnvojlandi, hashamatli monastir va ibodatxonalar 
majmuasi yaratildi. Ilk Vizantiya ibodatxonasining namu nasi  – 
Ravennadagi Sant Apollnnare Nuovo ibodatxonasida shu xu-
susiyat  o‘z  ifodasini  topgan.  Eng  yirik  Avliyo  Sofiya  bosh  
ibodatxonasi  532–537-yillarda  me’morlar  Tralli    Anfimiy  va 
Miletli Isidor tomonidan qurilgan. Binoning konstruktiv tuzi-
lishi Rimdagi Panteon ibodatxonasi tuzilishiga o‘xshab ketadi. 
Sofiya  bosh    ibodatxonasining  muhim  tomoni  binoning  katta 
gumbazli bo‘lishidir. Ulkan gumbazning diametri 31,5 metrni 
tashkil qiladi. Unda 40 ta darcha mavjud bo‘lib, ibodatxonaga 
yorug‘lik tushishini ta’minlagan. 
Vizantiya haykaltaroshligida dumaloq haykaltaroshlik 
o‘zining mavqeyini yo‘qotib, ko‘proq bo‘rtma tasvir tarzida 
asarlar yaratildi. Ravennadagi mozaikalar (V–VII asrlar) Vi-
zantiya san’atining nodir namunasi hisoblanadi. Malika Galla 
Platsi diya maqbarasi mozaikalaridagi jannat bog‘i va undagi 
hayot, San Vitale  cherkovidagi imperator Yustinian va uning 
oila  a’zolari  tasviri  rang  tizimining  nafisligi  va  yuksak  ma-
horatda ishlanganligi bilan ajralib turadi. Iso, Bibi Maryam, 
apostollar  va  avliyolarning  ikonagrafik  tasviri  ikonografiyasi 
yaratilib, boshqa yerlarga tarqatildi. Navin Isus qo‘lyozma 
miniatyuralari (Vatikan kutubxonasi, VII asr), «Ioan Zlatousi 

---

40
so‘zi»ga ishlangan «Imperator Nikifor Votaniat o‘z a’yonlari 
bilan» asarlari (1078–1081, Parij, Milliy kutubxona) shundan 
dalolat beradi. 
Vizantiya san’atiga 1204-yildagi salb yurishi katta ziyon 
yetkazdi, asarlar vayron qilindi, Bir qator san’atkorlar o‘zga 
yurtlarga ketib qoldilar. 1453-yili Konstantinopol turklar to-
monidan bosib olindi va bu saltanat tugadi. Bolqon yarim oro-
li, Janubiy Italiya, Venetsiya, Armaniston, Gruziya, Qadimgi 
Rus san’ati va madaniyati taraqqiyotida muhim rol o‘ynadi. 
Vizantiyalik to‘quvchilar jun, ipak, parcha, shuningdek, 
gilam to‘quvchiligida alohida shuhrat topgan edilar. Ular-
ning san’ati VI asrga kelib ipak ishlab chiqarish rivoji bilan 
yanada kamol topdi. Vizantiya matolarining fakturasi tur-
li-tuman bo‘lib, metall iplar yoxud qimmatbaho toshlar bi-
lan bezaklangan og‘ir, qalin, noelastik matolar yetakchilik 
qilardi (21-rasm). 
21-rasm.
Matolardagi ranglar turli-tumanligi va ularning ranglaridagi 
turfalilik e’tiborni tortadi. Binafsha, uning to‘q qizil rang 
tuslari yuqori qo‘yilib, imperatorlar liboslari rangi hisoblangan. 
Bezaklar uchun yorqin ranglar, ya’ni sariq, jigarrang, oq, qora, 
qaymoqrangdan foydalanilgan.