Kostum va moda tarixi

4.2. ROMAN VA GOTIKA DAVRI G‘ARBIY YEVROPA 
KOSTUMI TARIXI
Franklar imperiyasining parchalanishi oqibatida Yevropada 
Fransiya, Italiya, Germaniya davlatlari paydo bo‘ldi. Dinning 
targ‘ib qilinishiga e’tibor qaratilishi me’morchilikda konstruktiv 
o‘zgairshlarni vujudga keltirdi. XI asr oxirlariga kelib 
me’morchilikda roman uslubi yetakchilik qila boshladi. Atama 
XIX asrda o‘rta asrlar me’morchiligi san’atshunoslar tomonidan 
ilmiy o‘rganilgandan so‘ng fanga kirtilgan. Roman uslubidagi 
binolar dastlab o‘z davrining yetakchi davlati Fransiyada paydo 
bo‘lgan. XI–XII asrlarga oid Notr dam la Grand ibodatxonasi 
ushbu uslubda qurilgan. Ibodatxona uch nefli, binoning ikki yon 
neflari markaziy nefga nisbatan kichik, devorlari qalin, undagi 
kichik tor darchalar devor qalinligini aniq ifodalab, salobatini 
oshiradi. Bino interyeri qorong‘i bo‘lganligi sababli rangtasvir 
asarlariga nisbatan bo‘rtma tasvirlar ishlanishiga e’tibor 
qaratilgan. Binolar peshtoqi, old qismi, ustunlar, kapitellarda 
relyef tasvirlari ko‘p ishlatilgan. Tasviriy san’atda miniatyura 
asarlarini ishlashga e’tibor qaratildi. 
Gotika
  davri san’ati XII asrdar G‘arbiy Yevropa 
me’morchiligidagi an’analarning o‘zgarishi natijasida paydo 
bo‘lgan. Italyancha gotico – german qabilalaridan gotlarning 
nomidan kelib chiqqan degan ma’lumotlar mavjud. Gotika 
uslubi – G‘arbiy, Markaziy va qisman Sharqiy Yevropa 
mamlakatlarida o‘rta asrlar san’atida hukm surgan badiiy uslub 
sanalib, dastlab Fransiyada vujudga kelib, barcha xususiyatlari 
shakllandi. Germaniyada gotika uslubidagi obidalarning 

---

43
klassik namunalari yaratildi. «Gotika» termini Uyg‘onish 
davrida qo‘llanila boshlagan. Gotikada yetakchi o‘rinni 
me’morchilik egalladi, unda me’morchilik, haykaltaroshlik 
va rangtasvir (asosan, vitraj) uyg‘unligining buyuk namunasi 
bo‘lgan ibodatxona alohida o‘rin tutadi. Ibodatxona qurishning 
yangi loyiha tizimi ishlab chiqildi: bosh tarzi uchli ravoqli va 
gumbazlari qovurg‘ali (nervyur), og‘irligi arkbutanlar orqali 
tashqi devor va tayanch ustunlar (kontrfors)ga o‘tkazilgan 
sinchli tuzilma. 
Gotika XII asr o‘rtalarida Shimoliy Fransiyada yuzaga 
keldi. XIII asrning birinchi yarmida yuksak darajada rivojlan-
di. Shu yerda gotikaning tosh ibodatxonalari o‘zining mum-
toz shakliga ega bo‘ldi. Bibi Maryam ibodatxonasi (Notrdam, 
1163–1257), Shartr (1194–1260), Reyms (1211–1311), Amen 
(1220–1288) va boshqa ibodatxonalar gotikaning yuksak na-
munasidir. Niderlandiya, Shimoliy Germaniya, Skandinavi-
ya, Ispaniya, Italiya, Polsha, Chexiya, Latviya, Estoniya va 
boshqa joylarda ham gotika mahalliy an’analar ta’sirida rivoj-
landi. Gotikaning ilg‘or usullari Uyg‘onish davri va barokko 
me’morchiligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Gotika tasviriy san’ati 
diniy va dunyoviy dunyoqarashlardagi uyg‘unlikni saqlagan 
holda rivojlandi, ayni vaqtda voqelikni uning hodisalari bilan 
birga aks ettirishga intildi. Ibodatxonalar bezagida haykal va 
relyeflar,  vitrajlar  keng  qo‘llanilgan,  tasviriy  san’at  asarlari 
me’moriy yaxlitlikka bo‘ysundirilgan. Reyms ibodatxonasi-
da 2300 dan ortiq haykallar mavjud bo‘lganligi sababli uni 
«haykallar o‘rmoni» deb atashadi. Diniy mavzudagi asarlar 
bilan bir qatorda maishiy lavhalar, mehnat jarayoni aks etgan, 
ba’zan hajviy lavhalar ham uchraydi
Amaliy bezak san’ati yuksak darajada rivojlandi: tosh va 
fil  suyagi  o‘ymakorligi,  metall  buyumlar,  emal  va  shu  kabi 
buyumlar yasaldi. Rangtasvirda nisbatan kitob miniatyurasi 
keng taraqqiy etdi, unda tarixiy va maishiy lavhalar haqqoniy 

---

44
aks ettirildi. O‘zbekistan hududida XIX asr oxiri XX asr bosh-
larida gotika uslub-belgilari me’morchilikda paydo bo‘ldi. Ma-
salan, Toshkent shahridagi Kirxa binosini bunga misol qilib 
keltirish mumkin.