Korxonalarda narx shakllanish jarayonini boshqarish

Narx–tovar nafliligi tan olinganda uning qiymatining pulda ifodalanishi, 
qiymatning bozorda namoyon boʻlish shakli. 
Bizga ma’lumki, naflilik tovarning ehtiyojni qondirish layoqati. Bu 
tushunchaga barcha iqtisodchilarning qarashlari deyarli mos tushadi. Lekin 
«qiymat» tushunchasiga nisbatan har xil fikrlar bildiriladi. 
Ishlab chiqarish harajatlari nazariyasiga koʻra, tovar qiymati oʻz miqdori 
boʻyicha uning ishlab chiqarish sarflari yoki harajatlariga tenglashadi. Bizga 
ma’lumki, sarf harajatlar oʻz ichiga iqtisodiy resurs (ishchi kuchi, kapital, er, 
tadbirkorlik layokati) harajatlarini olib, ular omilli harajatlar deb ataladi.
Ishlab chiqaruvchilarning har bir resurs turiga qilgan harajatlari, resurs 
egalarining tegishli daromad turiga (ish haqi, foiz, renta, me’yoridagi foyda) mos 
keladi. Shu holatdan kelib chiqib, A.Smit tovar qiymati daromad summasidan iborat 
deb xulosa chiqaradi. Qiymatning mehnat nazariyasiga koʻra, qiymat tovar (xizmat) 
ishlab chiqarishdagi moddiy va jonli mehnat sarflarining ifodalanishi. Bunda qiymat 
har qanday mehnat sarfi emas, balki tovarni yaratishga ketgan, bozor tan olgan 
ijtimoiy zaruriy mehnat sarfidan iborat boʻladi. Bu qarashga koʻra bozorda har xil 
mehnat sarflari umumiy, ya’ni ijtimoiy zaruriy mehnat sarfiga keltiriladi va shu 
sarfning pulda ifodalanishi narxni tashkil qiladi. 
Tovarni harid tahlil uning jamiyat uchun nafliligini va shu bilan birga ijtimoiy 
qiymatini ham tan olishni bildiradi. Shusababli, «ijtimoiy iste’mol qiymat» 
tushunchasining oʻzi biror tovar (xizmat) ning jamiyat uchun nafliligi, kadr-
qiymatga egaligini koʻrsatadi. Shu yuritilgan muloxazalardan kelib chiqib aytish 
mumkinki, narx oʻzida bir qator omillarning ta’sirini ifodalaydi. Bulardan asosiylari: 
Qiymat yoki ishlab chiqarish sarf harajatlari; mazkur tovarga talab va taklif nisbati; 
tovarning naflilik darajasi; raqobat holati, davlatning iqtisodiy siyosati va hokazo. 
Bu omillar ichida tovar qiymati uning narxiga belgilovchi ta’sir koʻrsatadi.
Iqtisodiyotning turli sohalari va tarmoqlaridagi ishlab chiqarish va sotish 
sharoitlarining 
xilma-xilligi 
hamda 
bozor 
munosabatlarining 
rivojlanish 
darajasidagi farklar narx turlarini farqlash zaruriyatini tugʻdiradi. Iqtisodiyotda amal 
qilib turgan barcha narx turlari uning tizimini tashkil qiladi.Narx tizimida ularning 
ayrim turlarining iqtisodiy mazmunini qisqacha koʻrib oʻtamiz. 
Ulgurji narxlar
.Ishlab chiqaruvchilar tomonidan katta miqdordagi yoki 
hajmdagi tovarlar bir yoʻla koʻtarasiga sotilganda ulgurji narxlardan 
foydalaniladi.Ulgurji narxlar ishlab chiqaruvchilar va ta’minot –sotish tashkilotlari 

---

harajatlarini qoplashi hamda ularning ma’lum miqdorda foyda koʻrishini 
ta’minlanishi zarur. Ulgurji narxlar tovar birjalari va savdo uylarida ham 
qoʻllaniladi.