Korporativ boshqaruv

Banklarda tashkil etilgan korporativ boshqaruv modellari

“Korporativ boshqaruv” tushunchasi tijorat banki faoliyatini boshqarishda Kengash a’zolari va boshqa rahbar xodimlar tomonidan amalga oshiriladigan asosiy faoliyat hamda qoidalar majmuasi tushuniladi. Shu bilan birga korporativ boshqaruv konsepsiyasi biznes yuritish etikasining andozalari va aksiyadorlarga bo‘lgan munosabatlarda mas’uliyat hissi hamda bank faoliyat ko‘rsatayotgan jamiyat talablarini e’tiborga olishni o‘z ichiga oladi.

Tijorat korxonalarida bank kengashi a’zolari va rahbarlariga bankni boshqarish bo‘yicha erkin harakat qilish imkoni berilgan. Biroq, banklar faoliyati boshqa tijorat korxonalari faoliyatidan ancha farq qiladi. Misol uchun, agar tijorat korxonalari o‘z mablag‘lari asosida operatsiyalarni ko‘proq amalga oshirsalar, tijorat banklari, asosan, jalb qilingan mablag‘lar asosida operatsiyalarni amalga oshiradilar. Ayniqsa, banklar o‘z faoliyatini saqlash uchun aksiyadorlik kapitalidan foydalanishiga qaramasdan, bank faoliyati omonatchilar mablag‘larining yo‘qolishiga olib kelishi mumkin. Banklarning o‘ziga xos roli natijasida, banklarda korporativ boshqaruvni tashkil etishga har tomonlama o‘ylab yondashish zarur.

Bankning asosiy maqsadi aksiyadorlarning manfaatlarini ko‘zlagan holda amaldagi qonunchilikda ruxsat etilgan hollarda bank faoliyati uning korporativ foydasini ko‘paytirishga yo‘naltirishdan iboratdir.

Banklar ustavidan kelib chiqib, o‘zlari faoliyat ko‘rsatayotgan jamiyatning moliyaviy ehtiyojini qondirish kabi qo‘shimcha majburiyatlarga ega bo‘lishlari mumkin. Mazkur ehtiyojlarni qondirish davomida banklar o‘zlarining xavfsiz va ishonchli faoliyatlariga salbiy ta’sir etmaydigan faoliyat, xususan, jamiyatning farovon hayoti, gumanitar va xayriya maqsadlari uchun yetarli darajada mablag‘lar ajratishi mumkin.

Oshkoralik samarali korporativ boshqaruvning eng zarur sharti hisoblanadi. Banklarni boshqarish aksiyadorlar, omonatchilar, boshqa manfaatdor shaxslar va bozor ishtirokchilari uchun ochiq bo‘lishi lozim. Bankni boshqarishdagi oshkoralik aksiyadorlar, omonatchilar va bankning boshqa kreditorlari uchun boshqaruv organlari faoliyati monitoringini amalga oshirish, samarali korporativ boshqaruvni amalga oshirish borasida bank obro‘sini ushlab turish imkonini beradi, shuningdek bank Kengashi va Boshqaruvi ishining samarasini baholash uchun zarur axborotni yetkazib beradi.

Banklar xatarlarga chidamlilik ko‘rsatkichlariga taalluqli asosiy holatlar borasidagi axborotni (zarur bo‘lgan maxfiylikni buzmasdan), ushbu ko‘rsatkichlarni aniqlash tartibi va bank Kengashining ushbu jarayondagi ishtiroki darajasini bayon etgan holda oshkor qilishlari lozim.

Oshkor etilayotgan axborot aniq va ravshan bo‘lishi, undan aksiyadorlar, omonatchilar, boshqa manfaatdor taraflar va bozor ishtirokchilari oson foydalana olishi uchun tushunarli shaklda taqdim etilishi lozim. Banklar oshkor etilayotgan axborotni bankning korporativ veb-saytida, yillik hisobotida va oraliq moliyaviy hisobotlarida hamda boshqa yo‘llar bilan o‘z vaqtida nashr etishlari shart.

Shakllanishiga ta'sir ko'rsatgan asosiy iqtisodiy xususiyatlar anglo amerikalik modelquyidagilar :

• 
  kapitalning yuqori darajada tarqalishi. Amerikaning eng yirik kompaniyalari orasida juda kam sonli amerika standartlari bo'yicha yirik aktsionerlarga ega (qoida tariqasida, egalari 2-5% dan oshmaydi). Ushbu kompaniyalar kapitalining asosiy egalari ko'p miqdordagi institutsional (pensiya, sug'urta va investitsiya fondlari) va undan ham ko'proq kichik (ozchilik) xususiy sarmoyadorlardir. Qoida tariqasida, ushbu investorlarning mablag'lari ko'p sonli kompaniyalar o'rtasida taqsimlanadi va aksiyadorlarning o'zlari kompaniyalar bilan aktsiyalarni saqlashdan boshqa munosabatlar bilan bog'liq emaslar. Investitsiyalarning tarqalishi investorlarga kompaniyalar faoliyati bilan bog'liq yuqori darajadagi tavakkalchiliklarni qabul qilishga tayyor bo'lish imkonini beradi.
  
• 
  Aksariyat sarmoyadorlar qisqa muddatli maqsadlarga, valyuta kursidagi farq tufayli daromad olishga qaratilgan.
  
• 
  Aktsiyadorlik kapitalining bunday tuzilishi va tartibga solish xususiyatlari tufayli fond bozori yuqori darajada tugatildi.
  
• 
  Kapitalning tuzilishi va yuqori likvidliligi dushmanlik bilan olinadigan narsalarning ko'p tarqalishiga olib keladi. Qimmatli qog'ozlar bozori - bu nafaqat fond bozori, balki kompaniyalar bozori - u orqali eng yirik kompaniyalar ustidan nazoratni o'tkazish amalga oshiriladi.
  
• 
  So'nggi 60 yildagi qonunchilikning o'ziga xos xususiyatlari va ishbilarmonlik an'analari tufayli banklar aktsiyadorlar sifatida ahamiyatsiz rol o'ynadi, ularning kompaniyalar bilan munosabatlari "qarz oluvchi-kreditor" munosabatlari doirasidan tashqariga chiqmaydi.
  

Angliya-Amerika modelining quyidagi afzalliklari ajralib turadi:

• 
  Shaxsiy fondlarni fond bozori orqali jalb qilishning yuqori darajasi, kompaniyalar va tarmoqlar o'rtasida ularning oqimi osonligi va tezligi.
  
• 
  Sarmoyadorlar yuqori daromad keltiradigan (valyuta farqlari yoki yuqori dividendlar evaziga) daromadlarni ta'minlaydigan sohalarni topishga, buning uchun ortib borayotgan xatarlarni olishga tayyor bo'lishga intilishadi, bu esa kompaniyalarni innovatsiyalarga, rivojlanishning istiqbolli yo'nalishlarini izlashga va raqobatdoshlikni qo'llab-quvvatlashga undaydi.
  
• 
  Kompaniyaga sarmoyadorlar uchun "kirish" va "chiqish" qulayligi.
  
• 
  Ushbu xususiyatlardan kelib chiqadigan kompaniyalarning yuqori darajadagi axborot shaffofligi.
  

Angliya-Amerika modelining asosiy kamchiliklari:

• 
  Jalb qilingan kapitalning yuqori qiymati.
  
• 
  Yuqori menejerlarning yo'nalishi, asosan, qisqa muddatli maqsadlar uchun investorlarning taxminlarini hisobga olishga majbur. Ular aktsiyalar narxining pasayishiga olib keladigan qadamlardan qochishga harakat qilishadi.
  
• 
  Investitsiya loyihalarining rentabelligi uchun ortiqcha talablar.
  
• 
  Fond bozori tomonidan aktivlarning real qiymatini sezilarli darajada buzish, aktivlarni qayta baholash (ko'pincha) yoki noto'g'ri baholash (kamroq) xavfi yuqori.
  
• 
  Yuqori darajadagi rahbariyatning tovon puli.
  

Belgilar   "Unitar" (bir darajali) direktorlar kengashi korporativ boshqaruvning Angliya-amerikalik modeliga aylandi, shu jumladan boshqaruv a'zolari (kompaniya menejerlari) ham, ijro etuvchi bo'lmaganlar ham (kompaniyaning ishlamaydigan xodimlari), ba'zi aloqalari bo'lmagan "mustaqil" direktorlardir. direktorlar kengashiga a'zo bo'lishdan tashqari boshqa kompaniya bilan. So'nggi yillarda, boshqaruv tomonidan amalga oshirilgan soxta harakatlar va direktorlar kengashi tomonidan etarli darajada nazorat qilinmaganligi sababli korporativ janjallar va bankrotliklardan so'ng, kompaniyalarda mustaqil direktorlar soni o'sib bormoqda.