Ko’rildi: O’ibdo’

Darsning jihozlari: darslik, qo`shimcha adabiyotlar, tarqatma materiallar.
Asosiy tushuncha va atamalar: elektromagnit induksiya hodisasi, Induksiya elektr yurituvchi kuch,Faraday qonuni
Darsning blok chizmasi:

№	Dars bosqichlari:	Vaqti:
1	Tashkiliy qism	3 minut
2	O`tilganlarni takrorlash	10 minut
3	Yangi mavzuni bayoni	25 minut
4	Darsni mustahkamlash	5 minut
5	Uyga vazifa	2 minut

Darsni o`tish metodi: joriy, baxs munozara, savol- javoblar.
Darsni borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish, davomatini aniqlash, navbatchilikni nazorat qilish.
   
2. 
   O`tilgan darsni takrorlash: uyga vazifani tekshirish orqali o`tilganlarni takrorlash.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

Ersted elektr toki yordamida magnit maydon olinishini tajribada ko’rsatdi. Ersted tajribalari haqida habar topgan ingliz fizigi M.Faradey aytilgan bog’lanishining ikkinchi tomonini - magnit hodisalari bilan elektr hodisalari orasida bog’lanishni axtarishga kirishdi. Faradey izlanishlari 10 yil davom etdi. U sabot-matonat va tirishqoqlik bilan juda ko’p mehnat qildi, tinmay izlandi va nihoyat, magnit maydon yordamida elektr toki olishga muyassar bo’ldi. Faradey bu tokni indukcion tok deb atadi. Faradey tajribalari bilan tanishaylik.



1. Agar doimiy magnit berk o’ramli g’altak ichiga kiritilsa yoki undan chiqarilsa (13.1-rasm), konturda indukcion tok hosil bo’ladi; doimiy magnitning N qutbi g’altakka yaqinlashda galvanometrning strelkasi bir tomonga, magnit g’altakdan uzoqlashtirilganda esa qarama-qarshi tomonga og’adi, bu indukcion tokning yo’nalishi o’zgarganidan dalolat beradi. Magnit qancha kuchli, uning harakati qancha tez va g’altak o’ramlari qancha ko’p bo’lsa, indukcion tokning qiymati shuncha katta bo’ladi. Magnitning ikkinchi S qutbi bilan ham yuqoridagi tajribani qaytarish mumkin.

2. Bitta g’altakka bir-biridan izolyaciyalangan ikki sim o’ralgan bo’lsin. Birinchi o’ram kalit (K) orqali tok manbai (B) ga ulangan. Ikkinchi g’altakning uchlari esa galvanometr (G) ga ulangan. Birinchi o’ramni tok manbaiga ulash va uzish vaqtida ikkinchi o’ramda qisqa muddatli indukcion tok qayd qilingan. Bu hodisaga elektromagnit indukciya deb ataladi. Keyinchalik Faradey eleketromagnit indukciya hodisasini yuqoridek turli xil variantlarda amalga oshirdi. Faradey tajribalarini tahlil qilib quyidagi xulosaga keldi.

(13.5)

Bu ifodani EYuK E bo’lgan tok manbaidan tashqari, yana kontur bilan chegaralangan yuza orqali o’tuvchi magnit indukciya oqimining o’zgarishi tufayli paydo bo’lgan qo’shimcha EYuK li kontur uchun Om qonuni ifodasi deb qarash mumkin. Ana shu qo’shimcha EYuK indukciya elektr yurituvchi kuchidir:

(13.6)

Faradey xulosasiga muvofiq indukciya elektr yurituvchi kuchi magnit indukciya oqimining o’zgarish tezligiga proporcional bo’lib chiqdi. Bu ifodani Faradey -Maksvell qonuni deb ataladi. Faradey -Maksvell qonuni kontur yuzi orqali o’tuvchi magnit oqimining har qanday o’zgarishi uchun o’rinlidir.

Indukciya elektr yurituvchi kuchining SI dagi birligi:

kelib chiqadi.

Demak, kontur yuzi orqali o’tuvchi magnit oqim 1 Vb/s tezlik bilan o’zgarsa, konturda vujudga kelayotgan indukciya elekt yurituvchi kuchi 1V ga teng bo’ladi:

4. 
   Mustahkamlash:
   

1. 
   Qanday hodisaga elektromagnit induksiya hodisasi deyiladi ?
   
2. 
   Nima uchun kesik halqaga magnet yaqinlashtirilganda ular o`zaro ta`sirlashmaydi?
   
3. 
   Lens qoidasini ta`riflang.
   
4. 
   Elektromagnit induksiya qonunini izohlang.
   

5. 
   Uyga vazifa: 28- betdagi savollarga javob yozish.
   

6. 
   Baholash: dars davomida baholab jurnalga qayd qilish.