Ko’rildi: O’ibdo’

Darsning jihozlari: darslik, qo`shimcha adabiyotlar, tarqatma materiallar.
Asosiy tushuncha va atamalar: Atom energetikasining fizik asoslari. Yadro energiyasidan foydalanishda xavfsizlik choralari
Darsning blok chizmasi:

№	Dars bosqichlari:	Vaqti:
1	Tashkiliy qism	3 minut
2	O`tilganlarni takrorlash	10 minut
3	Yangi mavzuni bayoni	25 minut
4	Darsni mustahkamlash	5 minut
5	Uyga vazifa	2 minut

Darsni o`tish metodi: joriy, baxs munozara, savol- javoblar.
Darsni borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish, davomatini aniqlash, navbatchilikni nazorat qilish.
   
2. 
   O`tilgan darsni takrorlash: 10-sinfda o`tilganlarni takrorlash.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

1- masala: induksiyasi 20 mT bo`lgan bir jinslimagnit maydoni kuch chiziqlari bo`yi 4cm, eni 3cm bo`lgan to`g`ri to`rtburchakli ramkaga 60º burchak ostida tushmoqda. Ramkadan o`tayotgan magnit oqimi nimaga teng?

Berilgan: B=20mT=0,02T a=4cm=0,04cm b=3cm=0,03cm α=60º	Formulasi : Ф=В*S cosα S=a*b [Ф]=T*m^2=Wb	Yechilishi : Ф=0,02*0,04*0,03*cos 60º Wb= =12*10^-6 Wb. Javobi: Ф=12*10^-6 Wb.
Topish kerak : Ф=?

2-masala : uzasi 20 sm²=2*10^-3m², o`ramlar soni 100 ta bo`lgan simli ramka magnit maydonga joylashirilgan. Ramkadan 2A tok o`tganda unda 05 mN*mmaksimal aylantiruvchi moment hosil bo`ladi. Magnit maydonning induksiyasini aniqang.

Berilgan: S=20 sm^2=2*10^-3m^2 N=100 I=2A Mmax=0,5mN*m=0,5*10^-3N*m	Formulasi : Mmax=N*I*B*S В=Mmax / N*I*S [B]=N*m/ A*m^2=N/A*m=T	Yechilishi : B=0,5*10^-3/ 100*2*2*10^-3T= =1,25*10^-3T Javobi: B=1,25*10^-3T
Topish kerak : B=?

3-Masala: to`g`ri cheksiz o`tkazgichdan 250 mA tok o`tmoqda. Undan 4 cm uzoqlikda joylashgan nuqtadagi magnit maydon induksiyasini topng.

Berilgan: I= 250 mA=250*10^-3A D=4 cm=4*10^-2m µ0=4π*10^-7N/A^2	Formulasi : B= µ0*I/2 π* d [B]=N/A^2*A/m=N/A*m=T	Yechilishi : B=4π*10^-7*250*10^-3/2π*4*10^-2T= =1,25*10^-6T Javobi: B=1,25*10^-6T
Topish kerak : B=?

4. 
   Mustahkamlash:
   

1-masala: radiusi 10cm, oramlar soni 500 a bo`lgan g`altakdan qanday tok o`tganda uning markazida 25 mT magnit maydon induksiyasi hosil bo`ladi? (Javob: 8 A)
2-masala: radiusi 10 cm bo`lgaqn tokli halqa induksiyasi 20 mT bo`lgan bir jinsli magnit maydonga joylashgan. Agar halqadan 2 A tok o`tayotgan bo`lsa magnit maydon tomonidan unga qanday maksimal kuch momenti ta`sir qiladi? (javob: 1,26 mN*m)

V. Uyga vazifa: 148- betdagi 8- va10- masalalar.
VI. Baholash: dars davomida baholab jurnalga qayd qilish.


Ko`rildi:O`IBDO`: _______________ /___________________________/

Fizika fani, sinf: 11- __, ___, ___. Vaqti____ __________ 201__y.
67- Mavzu: O`zbekistonda yadro fizikasi sohasidagi tadqiqotlar va ularning natijalaridan xalq xo`jaligida foydalanish
Darsning maqsadi:

Ta`limiy: O`quvchilarga O`zbekistonda yadro fizikasi sohasidagi tadqiqotlar va ularning natijalaridan xalq xo`jaligida foydalanish haqidagi bilimlarni boyitish va mustahkamlash.

Tarbiyaviy: O`quvchilarni vatanga muhabbat ruhida tayyorlash.

Rivojlaniruvchi: Mavzuni ko`rgazmali qurollar va qo`shimcha adabiyotlardan foydalanib o`quvchilarni bilim, ko`nikma va malakalarini oshirish.
Darsga oid kometensiya:

Tayanch va fanga oid kompetensiya: Fizika fani va qonunlari kompentensiyasi, fizik kattaliklar kompentensiyasi...
Fanlararo aloqadorlik: Matematika, astronomiya, biologiya, kimyo.
Darsni ng jihozlari: darslik, qo`shimcha adabiyotlar, tarqatma materiallar.
Asosiy tushuncha va atamalar: O`zbekistonda yadro fizikasi sohasidagi tadqiqotlar va ularning natijalaridan xalq xo`jaligida foydalanish

Darsning blok chizmasi:

№	Dars bosqichlari:	Vaqti:
1	Tashkiliy qism	3 minut
2	O`tilganlarni takrorlash	10 minut
3	Yangi mavzuni bayoni	25 minut
4	Darsni mustahkamlash	5 minut
5	Uyga vazifa	2 minut

Darsni o`tish metodi: joriy, baxs munozara, savol- javoblar.
Darsni borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish, davomatini aniqlash, navbatchilikni nazorat qilish.
   
2. 
   O`tilgan darsni takrorlash: uyga vazifani tekshirish orqali o`tilganlarni takrorlash.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

Vatanimizdagi yadrofizikasi sohasidagi ishlar 1940-yillardan e’tiboran muntazam amalga oshirilib kelinmoqda. 1955-yilda amaliy yadro fizikasi bo’yicha tamal toshi qo’yildi: akademik U.O.Orifov tahsbbusi bilan fizika-texnika instituti (FTM) da kobalt-60 gamma nurlatkich manbai bo’lgan qurilmada ipak qurti pillasining ishlovida gamma-nurlaridan foydalanish imkoniyatlari tadqiq etila boshlandi. O’sha yili radiaktiv izotoplar ishlab chiqarish maqsadida 100 kilovattli yadro reaktorini qurish zarurligi U.O.Orifov tomonidan asoslab berildi. Shuningdek, vatanimizda birinchilardan bo’lib M.Mo’minov suv, tuproq, mevali daraxtlar, yovvoyi hamda madaniy ekinlarning radiaktivligini o’rganish ishini boshlab berdi.

1959-yilda Toshkent shahri yaqinidagi Ulug'bek shharchasida O'zbekiston Fanlar akademiyasining reaktori ishga tushirildi. Uning quvvati 2 megavattni tashkil etdi. Shunday qilib, O’zbekiston Fanlar akademiyasi bazasida “Yadro fizikasi” instituti tashkil etildi.

Reaktorlarning iqtisodiy tejamligini va samaradorligini tadqiq qilish uchun quvvati uncha katta bo’lmagan eksperimental reaktorlar quriladi. Ilmiy-tadqiqot reaktorlari neytronlarning yadrolar bilan ta’sirlashishini o’rganish va neytronlar ta’sirida turli kristallarning va organik birikmalarning har xil fizik va kimyoviy xossalariga ta’sirini o’rganish uchun ishlatiladi. Shuning uchun bu reaktorlarning muhim xususiyati katta: 10¹²-10¹⁴neytron/sm²∙s neytronlar oqimini hosil qilib berishdir.

Bunday ilmiy tadqiqot reaktorlarining aktiv zonasidan neytronlar dastasini tashqariga chiqarish uchun bir necha qo’shimcha gorizontal kanallari bo’ladi.

Hоzirgi vаqtdа hаlqаrо hаmkоrlik аsоsidа bоshqаrilаdigаn tеrmоyadrоviy rеаksiyani аmаlgа оshirish bo’yichа izlаnishlаr hаm оlib bоrilmоqdа.

SHu kundа dunyoning 16 mаmlаkаtidа 100 dаn оrtiq аtоm elеktrоstаnsiya (АES) lаr ishlаb turibdi. Ulаrning umumiy elеktr quvvаti 4·10⁷ kVt dаn оrtiq. Bundаn buyon enеrgеtik bаlаnsdа yadrоviy enеrgеtikаning ulushi оrtib bоrаdi. CHunki dunyodа ishlаtilаyotgаn enеrgiyaning tаhminаn 70 % i nеftp vа gаz yoqish hisоbigа оlinаdi. Bоrgаn sаri оshib bоrаyotgаn enеrgiya ehtiyojlаrini hisоbgа оlsаk, nеftp vа tаbiiy gаz zаpаslаri uzоg’i bilаn 50 yilgа еtаdi. Ko’mir yoqish hisоbigа esа enеrgiya ehtiyojlаrini uzоg’i bilаn 500 yil dаvоmidа qоndirib turish mumkin. Bu muаmmоni hаl qilishdа yadrоviy enеrgеtikаgа, аyniqsа, kеlgusidа tеrmоyadrо rеаksiyasigа muhim rоlp аjrаtilgаn.

Quyosh va yulduzlar energiyasi

Quyosh – quyosh sistemasining markaziy va eng massiv jismidir. Uning massasi Yer massasidan 333000 marta katta va hamma planetalarning umumiy massasidan 750 marta ortiq. Quyosh kuchli energiya manbai bo’lib, u elktromagnit to’lqinlari spektrining hamma diapozonida (rentgen va u’ltrabinafsha nurlardan tortib radioto’lqinlargacha) nurlanadi. Bunday nurlanish quyosh sistemasidagi hamma jismlarni yoritib, ularni qizdiradi., planetalar atmosferalarining fizik holatiga ta’sir ko’rsatadi. Yerdagi hayot uchun zarur bo’lgan yorug’lik va issiqlikning manbai hisoblanadi. Shu bilan birga, quyosh – bizga eng yaqin yulduz bo’lib, boshqa yulduzlardan farqli o’laroq, uning diskini ko’rishimiz va telesko’plar yordamida, unda kattaligi hatto bir necha yuz kilometrgacha bo’lgan mayda detallarni o’rganishimiz mumkin. Quyosh – oddiy yulduz bo’lgani uchun ham uni o’rganish, umuman, yulduzlarning tabiatini tushunishga yordam beradi.

Yer orbitasi ellips shaklda bo’lishiga qaramay, quyoshning ko’rinma burchak diametri juda kam o’zgaradi. U, o’rta hisobda 32⁰ ni yoki 1/107 radianni tashkil qiladi. Bu, quyoshning diametri 1/107 a.b. ga teng yoki taxminan 1400000 km yoki yer diametridan 109 marta katta demakdir.

Yer atmosferasidan tashqarida quyosh nurlariga perpendikulyar qilib o’rnatilgan 1 m² sirtga quyoshning 1,36 kVt yorug’lik energiyasi to’g’ri keladi. Bu sonni radiusi yerdan quyoshgacha bo’lgan masofaga teng shar sirti yuziga ko’paytirib, quyoshning to’la nurlanish quvvati (uning yorqinligi) 4∙10²³kVt gateng ekanini topamiz. Quyosh kattaligidagi jism qariyb 6000 K (Quyoshning effektiv tempiraturasi) tempiraturagacha qizdirilganda shunday nurlana oladi. Yer, quyosh tarqatayotgan nergiyaning taxminan 1/2000000000 qisminigina oladi.

4. 
   Mustahkamlash:
   

1. 
   O‘zbekistonda yadro fizikasi sohasidagi tadqiqotlar va ularning natijalaridan xalq xo‘jaligida foydalanish haqida tushuntiring.
   
2. 
   Radiaktiv nurlanishlarning biologik ta’siri deganda nimani tushunasiz.
   

3. Yadro energetikasidan tinchlik maqsadida foydalanish istiqbollarini tushuntirib bering.

5. 
   Uyga vazifa: 7- betdagi savollarga javob yozish.
   

6. 
   Baholash: dars davomida baholab jurnalga qayd qilish.
   

Ko`rildi:O`IBDO`: _______________ /___________________________/

Fizika fani, sinf: 11- __, ___, ___. Vaqti____ __________ 201__y.
68- Mavzu: Nazorot ishi: 8.

Darsning maqsadi:

Ta`limiy: O`quvchilarni IV- chorakdagi fizika faniga oid bilimlarni tekshirish va mustahkamlash.

Tarbiyaviy: O`quvchilarni vatanga muhabbat ruhida tayyorlash.

Rivojlaniruvchi: Mavzuni ko`rgazmali qurollar va qo`shimcha adabiyotlardan foydalanib o`quvchilarni bilim, ko`nikma va malakalarini oshirish.

Darsga oid kometensiya:

Tayanch va fanga oid kompetensiya: Fizika fani va qonunlari kompentensiyasi, fizik kattaliklar kompentensiyasi...

Fanlararo aloqadorlik: Matematika, astronomiya, biologiya, kimyo.

Darsning jihozlari: darslik, qo`shimcha adabiyotlar, tarqatma materiallar.

Asosiy tushuncha va atamalar: Elementar zarralar, Atom energetikasining fizik asoslari. Yadro energiyasidan foydalanishda xavfsizlik choralari, O`zbekistonda yadro fizikasi sohasidagi tadqiqotlar va ularning natijalaridan xalq xo`jaligida foydalanish

Darsning blok chizmasi:

№	Dars bosqichlari:	Vaqti:
1	Tashkiliy qism	3 minut
2	O`tilganlarni takrorlash	10 minut
3	Nazorot testi	30 minut
4	Uyga vazifa	2 minut

Darsni o`tish metodi: joriy, baxs munozara, savol- javoblar.

Darsni borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish, davomatini aniqlash, navbatchilikni nazorat qilish.
   
2. 
   O`tilgan darsni takrorlash: uyga vazifani tekshirish orqali o`tilganlarni takrorlash.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

1. 
   variant:
   

1. 
   Uran yadrosining bo‘linishini tushuntirib bering.
   
2. 
   Zanjirli reaksiya deb nimaga aytiladi?
   
3. 
   Alfa, beta va gamma nurlanishlarini tushuntirib bering.
   
4. 
   Atom yadrosini qaysi fizik olim aniqlagan?
   

5) masala: radiusi 10cm, oramlar soni 500 a bo`lgan g`altakdan qanday tok o`tganda uning markazida 25 mT magnit maydon induksiyasi hosil bo`ladi? (Javob: 8 A)

2. 
   variant:
   

6) Yadroviy reaksiya deb nimaga aytiladi?

7)Atom yadrosini qaysi fizik olim aniqlagan?

8)Quyosh va yulduzlar energiyasini tushuntirib bering.

9)O‘zbekistonda yadro fizikasi sohasidagi tadqiqotlar va ularning natijalaridan xalq xo‘jaligida foydalanish haqida tushuntiring.

5) masala: radiusi 10 cm bo`lgaqn tokli halqa induksiyasi 20 mT bo`lgan bir jinsli magnit maydonga joylashgan. Agar halqadan 2 A tok o`tayotgan bo`lsa magnit maydon tomonidan unga qanday maksimal kuch momenti ta`sir qiladi? (javob: 1,26 mN*m)

4. 
   Uyga vazifa: yil davomida o`tilganlarni takrorlash