Koreya matbuoti tarixi

Koreya matbuoti tarixi.

Tayyorladi: Qobiljonov Jamshidbek

O’rta asrlar.

• O’rlii asrlnrda Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida bosma usku-

naning yunitilishi. Qadimgi Xitoyda yozuv tizimining murakkabligiga

qaramiiy. u/oq mnsofiilarga axborot uzatishning eng oddiy usuli amal

qilgan: icmglifhir to'itburchak va to'g'ri burchakli cho'zinchoq toshlarga

o’yilib, ma’lumotlar mujassam etilgan hamda vaqti-vaqti bilan bo'yoqqa

botirib muayyan matcrialga (shoyi, oq bo'z, keyinchalik qog'ozga) muhrga

o'xshatib bosilgan. Litografiya deb atalgan bu usul vositasida imperatorning

farmonlari, markaziy hukumatning turli xabar va ko'rsatmalari ko'pay-

tirilib, viloyatlarga yetkazilgan. Shuningdek, Budda qonun-qoidalari, diniy

yo'l-yo'riqlar ham shu tarzda yozib qoldirilgan. Xebey viloyatida topilgan

Budda qonun-qoidalari bitilgan 7 mingta 30 santimetrlik yupqa tosh lavhalar bunga isbot bo'la oladi. Ushbu toshlar VIII

asrga tegishli bo'lib,

ularda to'rt million so'z mujassamdir1.

1966-yil.

• 1966-yili Janubiy Koreyada eni 5, bo'yi 50 santimetrdan iborat o'ra-
• ma bosma varaqa topildi. Mazkur varaqa xitoy tilidagi Budda sutralaridan
• iborat bo'lib, shu paytgacha dunyoda duch kelingan bosma varaqalarning
• eng qadimiysi hisoblanadi1. Chikago universiteti professori Syan Sensyuan
• (Tsien Tsuen-Hsuin) tomonidan yozilgan va mashhur ingliz xitoyshunosi
• Jozef Nidham tahriri ostida chop etilgan «Science and Civilization in
• China: Paper and Printing» (Xitoyda fan va sivilizatsiya: qog‘oz va mat-
• baachilik) kitobida Koreya topilmasining tayyorlanishi VIII asrning boshi-
• ga taalluqli deb ta’kidlanadi2. Ushbu ma’lumot Moskvada chop etilgan
• «Книговедение: Энциклопедический словарь» kitobidagi sana bilan
• ham mos tushadi. Unda yozilishicha, Koreyada topilgan ilk ksilografik
• bosma varaqa 704—751 -yillar oralig‘idagi davrga tegishlidir3.

Koreyada matbuachilik.

• Matbaachilik turli mintaqalarda va sharoitlarda rivojlandi. Biroq,
• jahon matbaachiligining umumiy rivojlanish tarixini kuzatar ekanmiz, qiziq
• bir holatga duch kelish mumkin: barcha ilk bosma yoki qo'lyozma kitoblar
• diniy mavzuda bo'igan. Ayniqsa, Sharq mamlakatlari — Xitoy, Yaponiya
• va Koreyadagi matbaachilikning ilk namunalari uzoq yillar davomida
• asosan diniy mavzular bilan chambarchas bog'liq bo'lganligini yuqoridagi
• misollarda ham ko'rib o'tdik. Bundan xulosa qilish mumkinki, stan-
• dartlashtirilgan diniy matnlarga (konfusiylik, buddaviylik) bo'igan ehtiyoj
• va har bir e’tiqod qiluvchida Budda sutralarining sehrli nusxasiga ega
• bo'lish ishtiyoqi jo'sh urganligi Uzoq Sharqda kitob bosmasining paydo
• bo'lishiga ko'mak berdi. Umuman, buni nafaqat buddaviylik yoki konfu-
• siylik, balki zardushtiylik, xristian va islom dini misolida ham aytisli
• mumkin

Ayni paytda Janubiy Koreyadagi muzeylarning birida saqlanayotgan

• Ayni paytda Janubiy Koreyadagi muzeylarning birida saqlanayotgan
• «Tripitaka Koreana» kitobi ana shunday bosma qolip—andozalar asosida
• chop etilgan. 1251-yilda tugallangan mazkur kitob muzeyda uni chop
• etishda ishlatilgan andozalar bilan birga saqlanmoqda. «Tripitaka Koreana»
• kitobi Xitoy matbaachiligining oltin asri — Sun davri matbaachiligi xusu-
• siyatlarini o'zida mujassam etgan.

Bu davrda nafaqat ksilograflya, balki bosma texnologiyaning yana bir

• Bu davrda nafaqat ksilograflya, balki bosma texnologiyaning yana bir
• shakli — bosma ishlarda birinchi marta literalardan foydalanish usuli ixtiro
• etildi. Literalar bugungi kungacha matbaachilikning eng asosiy, ajralmas
• qismi hisoblanib, ular yordamida harflar bosilib kelinadi. Xitoy tarixiy
• manbalarining guvohlik berishlaricha, xitoylik temirchi usta Bi Shen (yoki
• Pi Shen) 1041—1048-yillardayoq loydan literalar, ya’ni, bosma harflarning
• shakllarini yasagan. Buning uchun u loydan cho'zinchoq, lekin kichki-
• nagina qolipchalar tayyerlab, ularning ichiga oldindan hozirlab quyilgan
• ierogliflarni joylashtirgan va ular mustahkam bo'lib qotishi uchun olovda
• qizdirgan. Tayyor bo'Igan literalardan harflar terilib, maxsus bosma
• moslama yordamida qog'ozga bosilgan. O'sha tarixiy manbalarning xabar
• berishicha, Bi Shen, shuningdek, literalardan iborat terish kassalarini ham
• ixtiro etgan. Ushbu kassalarda minglab literalar saqlanib, ishlatish uchun
• qulayligi bilan ajralib turgan. Bi Shenning zamondoshi, tarixchi Ко Shen-
• ning yozishicha, boshqa usullarda «ikki yoki uch nusxani chop etish ancha
• qiyin. Biroq ushbu usul yordamida yuzlab va hatto minglab nusxalarni tez
• sur’atlarda chop etish mumkin»1 bo'Igan.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT.