Koreya matbuoti tarixi. Tayyorladi: Qobiljonov Jamshidbek O’rta asrlar. - O’rlii asrlnrda Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida bosma usku-
naning yunitilishi. Qadimgi Xitoyda yozuv tizimining murakkabligiga qaramiiy. u/oq mnsofiilarga axborot uzatishning eng oddiy usuli amal qilgan: icmglifhir to'itburchak va to'g'ri burchakli cho'zinchoq toshlarga o’yilib, ma’lumotlar mujassam etilgan hamda vaqti-vaqti bilan bo'yoqqa botirib muayyan matcrialga (shoyi, oq bo'z, keyinchalik qog'ozga) muhrga o'xshatib bosilgan. Litografiya deb atalgan bu usul vositasida imperatorning farmonlari, markaziy hukumatning turli xabar va ko'rsatmalari ko'pay- tirilib, viloyatlarga yetkazilgan. Shuningdek, Budda qonun-qoidalari, diniy yo'l-yo'riqlar ham shu tarzda yozib qoldirilgan. Xebey viloyatida topilgan Budda qonun-qoidalari bitilgan 7 mingta 30 santimetrlik yupqa tosh lavhalar bunga isbot bo'la oladi. Ushbu toshlar VIII asrga tegishli bo'lib, ularda to'rt million so'z mujassamdir1. 1966-yil. - 1966-yili Janubiy Koreyada eni 5, bo'yi 50 santimetrdan iborat o'ra-
- ma bosma varaqa topildi. Mazkur varaqa xitoy tilidagi Budda sutralaridan
- iborat bo'lib, shu paytgacha dunyoda duch kelingan bosma varaqalarning
- eng qadimiysi hisoblanadi1. Chikago universiteti professori Syan Sensyuan
- (Tsien Tsuen-Hsuin) tomonidan yozilgan va mashhur ingliz xitoyshunosi
- Jozef Nidham tahriri ostida chop etilgan «Science and Civilization in
- China: Paper and Printing» (Xitoyda fan va sivilizatsiya: qog‘oz va mat-
- baachilik) kitobida Koreya topilmasining tayyorlanishi VIII asrning boshi-
- ga taalluqli deb ta’kidlanadi2. Ushbu ma’lumot Moskvada chop etilgan
- «Книговедение: Энциклопедический словарь» kitobidagi sana bilan
- ham mos tushadi. Unda yozilishicha, Koreyada topilgan ilk ksilografik
- bosma varaqa 704—751 -yillar oralig‘idagi davrga tegishlidir3.
Koreyada matbuachilik. - Matbaachilik turli mintaqalarda va sharoitlarda rivojlandi. Biroq,
- jahon matbaachiligining umumiy rivojlanish tarixini kuzatar ekanmiz, qiziq
- bir holatga duch kelish mumkin: barcha ilk bosma yoki qo'lyozma kitoblar
- diniy mavzuda bo'igan. Ayniqsa, Sharq mamlakatlari — Xitoy, Yaponiya
- va Koreyadagi matbaachilikning ilk namunalari uzoq yillar davomida
- asosan diniy mavzular bilan chambarchas bog'liq bo'lganligini yuqoridagi
- misollarda ham ko'rib o'tdik. Bundan xulosa qilish mumkinki, stan-
- dartlashtirilgan diniy matnlarga (konfusiylik, buddaviylik) bo'igan ehtiyoj
- va har bir e’tiqod qiluvchida Budda sutralarining sehrli nusxasiga ega
- bo'lish ishtiyoqi jo'sh urganligi Uzoq Sharqda kitob bosmasining paydo
- bo'lishiga ko'mak berdi. Umuman, buni nafaqat buddaviylik yoki konfu-
- siylik, balki zardushtiylik, xristian va islom dini misolida ham aytisli
- mumkin
Ayni paytda Janubiy Koreyadagi muzeylarning birida saqlanayotgan - Ayni paytda Janubiy Koreyadagi muzeylarning birida saqlanayotgan
- «Tripitaka Koreana» kitobi ana shunday bosma qolip—andozalar asosida
- chop etilgan. 1251-yilda tugallangan mazkur kitob muzeyda uni chop
- etishda ishlatilgan andozalar bilan birga saqlanmoqda. «Tripitaka Koreana»
- kitobi Xitoy matbaachiligining oltin asri — Sun davri matbaachiligi xusu-
- siyatlarini o'zida mujassam etgan.
Bu davrda nafaqat ksilograflya, balki bosma texnologiyaning yana bir - Bu davrda nafaqat ksilograflya, balki bosma texnologiyaning yana bir
- shakli — bosma ishlarda birinchi marta literalardan foydalanish usuli ixtiro
- etildi. Literalar bugungi kungacha matbaachilikning eng asosiy, ajralmas
- qismi hisoblanib, ular yordamida harflar bosilib kelinadi. Xitoy tarixiy
- manbalarining guvohlik berishlaricha, xitoylik temirchi usta Bi Shen (yoki
- Pi Shen) 1041—1048-yillardayoq loydan literalar, ya’ni, bosma harflarning
- shakllarini yasagan. Buning uchun u loydan cho'zinchoq, lekin kichki-
- nagina qolipchalar tayyerlab, ularning ichiga oldindan hozirlab quyilgan
- ierogliflarni joylashtirgan va ular mustahkam bo'lib qotishi uchun olovda
- qizdirgan. Tayyor bo'Igan literalardan harflar terilib, maxsus bosma
- moslama yordamida qog'ozga bosilgan. O'sha tarixiy manbalarning xabar
- berishicha, Bi Shen, shuningdek, literalardan iborat terish kassalarini ham
- ixtiro etgan. Ushbu kassalarda minglab literalar saqlanib, ishlatish uchun
- qulayligi bilan ajralib turgan. Bi Shenning zamondoshi, tarixchi Ко Shen-
- ning yozishicha, boshqa usullarda «ikki yoki uch nusxani chop etish ancha
- qiyin. Biroq ushbu usul yordamida yuzlab va hatto minglab nusxalarni tez
- sur’atlarda chop etish mumkin»1 bo'Igan.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT.
Do'stlaringiz bilan baham: |