Konsultativ psixologiya va psixokorreksiya

1. Қонструктив агрессия - мақсадга эришишга йўналтирилган қатъий, туғма, ўз-ўзини ҳимояловчи хулқ-атвор шақлидир. Бу туғма механизм жамиятга мослашишга, эҳтиёжларини қондириб, мақсад сари интилишга ҳамда ўз шахсига нисбатан ишонч ҳиссини уйғотишга хизмат қилади. Инсонда “ҳаёт учун кўрашиш” туйғуси, истаги уйғонган дақиқаданоқ бу механизм ўз фаолиятини бошлайди.
2. Деструктив душманлик - ёқимсиз, ғазабли, қаҳрли, ёмонлик тиловчи, қасоскор хулқ-атвор шақлидир. Бу ҳам ўз-ўзини ҳимоя қилишнинг хилма-хиллиги бўлиб, кучли, ёқимсиз кечинмалар натижасида активлашади. Садизм - яъни зарар ёки зиён етказишдан роҳатланиш бу хулқ-атвор шақлига мисол бўла олади.
Агрессив хулқ-атвор учта таркибий қисмдан иборат бўлиб, бўлар қуйидагилар:
1. Билиш қисми - агрессив хулқ-атворни вужудга келишига таъсир этган объектни ажратиб олиш ҳамда бунга сабабчи бўлган мотивни асослаб, вазиятни тушунишдан иборат бўлади.
2. Эмоционал қисм - салбий эмоциялар жумладан, ғазаб, қаҳр тажанглик, нафрат ва ҳазар кабиларни намоён этади.
3. Иродавий қисм - қатъийлик, мақсадга йўналганлик, журъатлилик, ташаббус-корлик каби иродавий сифатларни ўз ичига қамраб олади.
Бу уч таркибли кисмнинг намоён бўлиши босқичлари ўзгарувчан бўлади. Чунки бу жараён бевосита инсоннинг физиологик хусусиятлари (темперамент, экстравертлик, интравертлик) билан боғлиқдир.
Инсондаги агрессив хулқ-атвор кўринишларини турларга ажратишда биз Басс (Buss 1971) томонидан т ўзилган жадвал билан танишиб чиқамиз.
Инсондаги агрессив хулқ-атвор турлари.

Агрессия турлари	Тўғридан-тўғри фаол агрессия	Билвосита фаол агрессия	Тўғридан-тўғри суст агрессия	Билвосита суст агрессия
Жисмоний агрессия	Зарба бериш	Оёғидан чалиш	Ҳалақит бериш, зиён етказиш, тўсиқлар	Вазифани бажаришдан бош тортиш
Вербал агрессия	Жабрланувчини хақорат қилиш	Ёмон миш-миш тарқатиш	Сўзлашишдан бош тортиш	Ёзма ёки оғзаки келишишни хоҳламаслик

Басс агрессия турларини 3 га: жисмоний - вербал, фаол - суст, тўғри - билвоситага ажратиб тадқиқ қилганини кўзатдик.
Агрессия намоён бўлиш механизми ва фаолиятига кўра фарқланиб, фаолият механизми ҳамда тамойили кўпинча инсон томонидан вазиятни ҳал қилиниши, баҳоланишига боғлик бўлади. Қуйидаги омиллар агрессив хулқ-атворни аниқлашга ёрдам беради.