Konstruktsion materiallar texnologiyasi

Rezinalar. 
Hozirgi zamon texnikasida yuqori 
elastiklikka ega bo’lgan materiallar juda katta ahamiyatga ega. Bunday 
materiallardan zarbiy kuch ta’sirini yumshatadigan vositalar (amortizotorlar) hamda 
tebranishni pasaytiruvchi yoki yutuvchi asbob va qurilma (dempfer) lar yasaladi. 
Bundan tashqari ulardan jipslovchi vositalar tayyorlashda, uskunalarni tashqi muhit 
ta’siridan saqlashda ham foydalaniladi. Yuqori elastik materiallarga tabiiy va 
sintetik polimerlarni misol qilib ko’rsatish mumkin. Bunday materiallar, odatda juda 
katta qaytar deformatsiyaga ega bo’ladi. Hozirgi zamon mashinasozligida rezinadan 
tayyorlangan vositalar esa juda keng qo’llaniladi. Bulardan eng muhimi avtomobil 
shinalari, har xil jipslovchi vositalar, amortizatorlar, harakat uzatuvchi vositalar, 
shlanglar va hokazolar. Rezinalardan uskuna va qurilmalarni tashqi muhitdan 
muhofaza qilishda, elektr simlarini qoplashda foydalaniladi. Keyingi vaqtda sintetik 
kauchuk ishlab chiqarish juda keng rivojlangan. Masalan, natriy-butadiyen (SKB), 
butadiyen-stirol (SKS), polixloropen, butadiyennitril (SKN) kabi sintetik 
kauchuklar keng tarqalgan. Ishlatilish sohasiga ko’ra, rezina oddiy va maxsus 
turlarga bo’linadi. Oddiy maqsadlarda qo’llaniladigan rezinalarga tabiiy kauchuk 
(NK) hamda SKB, SKS, SKI sintetik kauchuklar kiradi. Bunday rezinalar yuqori 
mustahkamlik va elastiklikka ega bo’lib, gaz va suvni o’zidan o’tkazmaydi. Bunday 
materiallardan kamarlar, qo‘lqoplar, tranportyorlar lentasi, kabel qobig‘i, dempfer 
vositalari va shunga o‘xshash boshqa buyumlar tayyorlanadi. Ularning zichligi 910-
920 kg/m3, mustahkamligi esa 15-34 MPa dan oshmaydi, nisbiy cho’zilishi 700 % 
bo’lib, ishlash tempraturasi -80
o
dan 130
o
C gachadir. Maxsus sharoitlarda 
ishlatiladgan rezinalarga natriy, SKN, tiokol, SKТ hamda issiqlik va kimyoviy 

---

muhitga chidamli rezinalar (SKF) kiradi. Lekin bu rezinalar - 40
o
dan -55
o
C gacha 
temperatura oraligida mo‘rt bo’lib, benzin va benzol ta’siriga chidamlidir. Ularning 
xossalari 13808-79 GOSТ 9.024-74 GOSТ hamda 64333-71 GOSТ bilan 
belgilanadi. Rezinalarning zichligi 98-190 kg/m
3
ni tashkil qilib, mustahkamligi esa 
ishlash sharoitining temperaturasiga bog’liq. Masalan, natriy va SKN uchun 
mustahkamlik 20-26 MPa ga, ishchi temperatura esa 100-130
o
C ga, hatto 170
o
C ga 
teng. Mashinasozlikda ishlatiladigan rezinalar bir necha guruhga bo’linadi: 
germetiklar, tebranish va tovushni yutadigan, zarbiy kuchning ta’sirini 
yumshatadigan, egiluvchan va hokazo rezinalar. Rezinalarning fizik-mexanik 
xossalarini sinovchi hamda namuna shakli va o’lchamlarini belgilovchi 269-66 
GOST mavjud.