Konstruksiyalar

170. darzlar yopilishi bo‘yicha hisoblashda betondagi kuchlanish 
qanday aniqlanadi?
Ular elastik jism kabi aniqlanadi. Bu yerda xatolik yo‘q, 
chunki yukdan xalos qilinayotganda beton amalda elastik 
deformatsiyalanadi. Materiallar qarshiligining ma’lum formu-
lalaridan foydalanib, u egiluvchi elementlar uchun quyidagicha 
ifodalanadi (82-b rasm): 
σ
b
 = –M
l
 /W
red
 +P
2
 /A
red
 + P
2
 e
op
 /W
red
 ≥0,5(MPa). 
A
red
= W
red
 / r (160-savolga qaralsin), bo‘lgani uchun 
P
2
/A
red
 + P
2
 e
op
 /W
red
 = P
2
 (r/W
red
 + e
op
 /W
red
). 
Bunda σ
b 
= –M
l
 /W
red
 + P
2
 (e
op
 + r)/W
red
 ≥ 0,5. 
Bu yerda, M
l
 ≤ P
2
 (e
op
 + r) – 0,5W
red
. 
171. Normal darzlarning ochilish eniga nimalar ta’sir qiladi?
Birinchi navbatda cho‘ziluvchi armaturaning uzayishi ε
s
 
ta’sir qilib u tashqi yuk ta’siridan hosil bo‘lgan armaturadagi 
kuchlanish σ
s
 ga bog‘liq (agar armatura oldindan zo‘riqtirilgan 
bo‘lsa, u holda σ
s
 mavjud bo‘lgan oldindan zo‘riqtirilgan dagi 
kuchlanish  σ
sp
 ning o‘sishidir). Kuchlanish σ
s
 qancha katta 
bo‘lsa, darzlar ning ochilish eni a
crc
 ham shuncha katta bo‘la-
di. Kuchlanishlar yig‘indisi (σ
sp
 + σ
s
) R
s,ser
 dan ortib ketmasli-
gi kerak. 
Keyin esa armaturaning profili ta’sir qiladi: armatura davriy 
profilli bo‘lsa, beton bilan tishlashishi shuncha yaxshi bo‘la-
di, darzlarning qadami ham uning ochilish eni a
crc
 ham shun-
cha kam bo‘ladi. Buni η koeffitsient yordamida hisobga olina-
di, u ning qiymati armaturaning turiga qarab aniqlanadi (davriy 

---

127
profilli armaturalar uchun 1 dan boshlab, silliq armaturalar 
uchun 1,4 gacha). Armaturaning diametri d ham ta’sir qiladi. 
Diametrning ortishi armatura ko‘ndalang kesimining yuzasi A
s
 
(yoki A
sp
) kvadratda ortadi, perimetr r esa chiziqli ortadi, ya’ni 
armatura sirtining beton bilan tishlashishi N
s
 = σ
s
A
s
 zo‘riqish-
larning o‘sishidan ortda qoladi. Shuning uchun σ
s
 kuchlanish 
bir xil bo‘lganda, armatura diametri qancha katta bo‘lsa, tish-
lashish shuncha yomonlashadi va darzlarning ochilish eni kat-
talashadi. 
Tashqi yuk uzoq muddat ta’sir qilsa ham darzlarning ochi-
lish eni a
crc
 kattalashadi. Buni ϕ
l
 koeffitsient bilan hisobga oli-
nadi. Darzlarning ochilish eni a
crc
 kesimdagi zo‘riqishlarning 
ta’sir xarakteriga ham bog‘liq (egilish, siqilish yoki cho‘zilish) 
bo‘lib, u δ koeffitsient bilan hisobga olinadi. Shuningdek, a
crc
 
armaturalash koeffitsienti µ ga ham bog‘liq. Ushbu omillarning 
barchasini hisobga olib, cho‘ziluvchi armaturaning og‘irlik mar-
kazi sathida darzlarning eni quyidagi formula bilan aniqlanadi:
a
crc
= δ ϕ
l
 η (σ
s
 /E
s
)•20•(3,5 –100µ)•
. Turli diametrda-
gi armaturalar qo‘llanilganda ushbu formulaga d ning o‘rtacha 
qiymati kiritiladi va u quyidagicha aniqlanadi: d = (n
1
d
1
2
 +...+ 
+n
k
d
k
2
)/(n
1
d
1
 + ... + n
k
d
k
), bu yerda, d
1
… d
k
 – cho‘ziluvchi ar-
matura sterjenla rining diametri n
1
...n
k
 – har bir diametrdagi 
sterjenlar soni.