Konstruksiyalar

3.2. QIYA KESIMLAR
91. Qiya kesimlar bo‘yicha buzilish qanday ro‘y beradi?
Buzilish uchta sxemadan biri bo‘yicha ro‘y beradi:
1. Bosh siquvchi kuchlanishlar σ
mc
 ta’sirida darzlar orasida-
gi qiya yo‘lak bo‘ylab yupqa devorga bosim berilishi natijasi-
da buziladi (40-a rasm). Betonning mustahkamligi R
b
 qancha 
yuqori va devorchaning qalinligi b qancha katta bo‘lsa, de-
vorcha σ
mc 
ning ta’siriga shunchalik yaxshi qarshilik ko‘rsata-
di (u holda ko‘ndalang armaturalash intensivligi ortishi bilan 
R
b
 ortadi. Chunki beton uchun u bilvosita armaturalashga 
xos vazifani badaradi). Ishchi balandlik h
o
 ning ortishi urin-
ma kuchlanish τ
xy
 ni va shu bilan birgalikda σ
mc
 ni kamayti-
radi 
Qiya yo‘lakning mustahkamligi empirik formula yordamida 
tekshiriladi: Q≤0,3ϕ
w
1ϕ
b1
R
b
bh
o
, bu yerda: ϕ
w1
 va ϕ
b1
 ko‘ndalang 
armaturalash intensivligi va betonning turini hisobga oluvchi 
koeffitsientlar; Q – ko‘ndalang kuchning maksimal qiymati 

---

65
(qoida tariqasida buni tayanch reaksiyasi deyiladi). Qiya yo‘lak-
ning mustahkamligiga bo‘lgan talab asosiy sabab hisoblanib, 
tavr va qo‘shtavr kesimli balkalarning tayanchga yaqin qismi 
kengaytiriladi.
d)
b)
a)
 40-rasm.
2. Qiya darzlar bilan ikki qismga bo‘lingan egiluvchi ele-
mentlarning bir-biridan o‘zaro siljishi (40-b rasm)ga ko‘nda-
lang kuch Q sabab bo‘ladi, unga ko‘ndalang S
w
 va qiya ar-
matura S
inc
 hamda betonning kesilishga ishlayotgan siqiluvchi 
zonasi. Bunday sxemada qiya kesimlar ko‘ndalang kuch ta’si-
riga hisoblanadi, mustahkamlik sharti esa quyidagi ko‘rinishni 
oladi: Q ≤ Q
u
, bu yerda: Q – qiya kesim bilan bir tomonda joy-
lashgan tashqi kuchlardan hosil bo‘lgan ko‘ndalang kuch; Q
u
 – 
qiya kesimning yuk ko‘tarish qobiliyati. 40-b rasmdan ko‘ri nib 
turibdiki, siljishga kesilish va egilishga ishlaydigan bo‘ylama ar-
matura qarshilik ko‘rsatadi, lekin hisoblashlarda uni hisobga 
olinmaydi. 
3. Qiya darzlar bilan bo‘linib qolgan egiluvchi element ik-
ki qismining O nuqtaga nisbatan buralishi (40-v rasm). Ush-
bu buralish eguvchi M ning ta’siri natijasida ro‘y beradi. Un-
ga bo‘ylama S, ko‘ndalang S
w
 va qiya armatura S
inc
 qarshilik 
ko‘rsatadi, mustahkamlik sharti esa quyidagi ko‘rinishni ola-
di: M ≤ M
u
. Buralish nuqtasi O siqiluvchi zonadagi teng ta’sir 
etuvchi zo‘riqishning nuqtasiga mos keladi. 

---

66