Konstruksiyalar

92. Qiya kesimlar mustahkamligini ko‘ndalang kuchlar bo‘yicha 
hisoblaganda statikaning qaysi tenglamalaridan foydalaniladi?
Bittagina tenglama: ∑Q=0 
va bu yerdan mustahkam-
lik sharti kelib chiqadi: 
 
Q≤Q =Q
b
+Q
sw
+Q
s,inc
 (41-rasm). 
Bu yerda: Q
sw
=∑R
sw
A
sw
=q
sw
c
0
 
ko‘ndalang armaturalar tomo-
nidan qabul qilinadigan ko‘nda-
lang kuch yoki qiya darzlarni 
kesuvchi ko‘ndalang armatura-
ning yuk ko‘tarish qobiliyati; 
Q
s,inc
=R
sw
A
s,inc
sinα – qiya ar-
matura tomonidan qabul qili-
nadigan ko‘ndalang kuch yoki 
qiya darzlarni kesadigan qi-
ya armaturalar dagi zo‘riqishlar-
ning proeksiyasi; Q
b
= ϕ
b2
 (1 + ϕ
n
+ϕ
f
) R
bt
bh
o
2
/c = M
b
 /c – be-
tonning siqiluvchi zonasi tomonidan qabul qilingan ko‘ndalang 
kuch yoki betonning siqiluvchi zonasini kesilishga nisbatan yuk 
ko‘tarish qobiliyati (qiya darzlar hosil bo‘lgandan keyin beton-
ning cho‘ziluvchi zonasi ishdan chiqadi). 
Q
b
 uchun ifodada ϕ
b2
 koeffitsient betonning turini (og‘ir 
beton uchun ϕ
b2
 = 2), ϕ
n
 esa tashqi bo‘ylama kuch mavjudli-
gini (siquvchi kuch masalan, oldindan zo‘riqtirishdagi qisuvchi 
kuch betonning qarshiligini oshiradi, u holda ϕ
n
>1 cho‘zuvchi 
kuch esa kamaytiradi ϕ
n
<1); ϕ
f
 koeffitsient siqiluvchi zonada 
tokchalar mavjudligini hisobga oladi (tokchaning yon tomon-
lari siqiluvchi zonaning qarshiligini oshiradi ϕ
f
>1). ϕ
n
 va ϕ
f
 
alohida bo‘lsa ham, birgalikda bo‘lsa ham ularning yig‘indisi 
0,5 dan oshmasligi kerak. Boshqa ifodalarda R
sw
 – ko‘ndalang 
va qiya armaturalarning cho‘zilishga hisobiy qarshiligi.
 
41-rasm.

---

67
Masalaning murakkabligi shundaki, statikaning yagona 
tenglamasida ikkita noma’lum mavjud: qiya darzning gori-
zontal proeksiyasi s
o
 va tayanchning chetki qismidan qiya 
darzning yuqori qismigacha bo‘lgan masofaning gorizontal 
proeksiyasi s (me’yoriy hujjatlarda u qiya kesimning proek-
siyasi deb nomlanadi). Ularning qiymatisiz Q
b
, Q
sw
, Q larni 
aniqlab bo‘lmaydi.
Ilmiy-texnik adabiyotlarda s kattalikni ko‘pincha «kesilish 
yelkasi» deb ham ataladi, M
b
 = Q
bc
 ni esa «kesilish momen-
ti» deb atalgan. Ushbu terminlar oddiy va tushunarliligini ham 
e’tirof etish lozim.