|
2-§. Oliy Majlisning davlat hokimiyati tizimidagi o‘rni
va vazifasi
Oliy Majlis – parlamentning davlat hokimiyati tizimidagi
o‘rnini aniqlash uchun, avvalo, uning davlatchilikdagi, xalq hoki-
miyatini amalga oshirishdagi rolini aniqlash, boshqacha aytganda,
shu haqda tushunchaga ega bo‘lish kerak.
Parlamentning vujudga kelishi jahon davlatchilik tajribasi-
dagi eng yirik voqea desa bo‘ladi. Parlamentning vujudga kelishi,
birinchidan,
ming yillar davomida yashab kelgan davlat hokimi
-
1 Qarang: Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va
yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. – T.: O‘zbekiston, 2005. – 37-bet.
352
yatining bir kishi (monarx) qo‘lida to‘planishiga barham berdi.
Ikkinchidan,
yakka hukmronlikni chegaraladi.
Uchinchidan,
davlat hokimiyatini tarmoqlar asosida amalga oshirish imkoniyati-
ni vujudga keltirdi.
To‘rtinchidan,
hokimiyat ishlarida mamlakat
aholisi (fuqarolari) ishtirok etishining samarali vositasi vujudga
keldi.
Beshinchidan,
davlat, jamiyat faoliyatida vakillik nazorati
vujudga keldi.
Oltinchidan,
qonun ishlab chiqish, qabul qilish
professionalizm asosida olib boriladigan bo‘ldi.
Parlamentizmning vujudga kelishi keyinchalik davlat bosh-
qaruvining eng demokratik, davlat boshqaruvida ko‘pchilikning
ishtirokini ta’minlaydigan respublika shaklining paydo bo‘lishi va
rivojlanishiga ta’sir qildi.
Parlamentizmning vujudga kelishi va rivojlanishi inson hu-
quqlarini himoya qilishda yangi bosqichni boshlab berdi.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda har bir demokratik yo‘l-
dan borayotgan mamlakatlar o‘z parlamentini shakllantirish, ri-
vojlantirishga alohida e’tibor beradi.
O‘zbekistonning mustaqillikkacha bo‘lgan davrini ko‘radigan
bo‘lsak, unda oliy qonunchilik organi O‘zbekiston Oliy Soveti hisob-
langan. Lekin, u shakli nuqtayi nazaridangina parlament (vakillik)
organi bo‘lib, mazmuni parlamentdan ancha yiroq edi. Oliy Sovet
vujudga kelib butun faoliyat ko‘rsatgan davrda biror marta muqo
-
billik asosida saylov bo‘lmagan. Uning vakillik xarakteri avvaldan
sun’iy ravishda belgilash asosida qurilar edi. Ya’ni, uning tarkibida
qancha ishchi, qancha dehqon, qancha ziyoli, qancha ayol bo‘lishi,
milliy tarkibi avvaldan belgilab qo‘yilar, deputatlar mansablariga,
lavozimiga qarab o‘ringa ega bo‘lar edi. Oliy Sovet mustaqil hech
narsani hal qilolmas, faqat markaz manfaatiga mos qonunlar qabul
qilar yoki partiya ko‘rsatmasi, irodasini qonunga aylantirar edi.
O‘zbekiston parlamentga mustaqillik tufayli erishdi. Parlament
-
ning tashkil qilinishida O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi-
ning 11-moddasid
a mustahkamlangan: “O‘zbekiston Respublikasi
davlat hokimiyatining tizimi hokimayatning qonun chiqaruvchi,
ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘linishi prinsipiga asoslanadi”, –
qoidasiga to‘la amal qilishga va Oliy Majlisning faoliyatini konsti
-
tutsiyaviy asosda tartibga solishga alohida e’tibor berildi.
353
Konstitutsiyaning beshinchi bo‘limidagi XXII bob “O‘zbekis-
ton Respublikasi Oliy Majlisi” deb nomlanib, uning moddalari
Oliy Majlis faoliyatini tartibga soladi.
Oliy Majlis – O‘zbekiston Respublikasi Parlamenti bo‘lib,
qonunchilik hokimiyatini amalga oshiradi. Shu bilan birga u oliy
davlat vakillik organidir.
Konstitutsiyaning 76-moddasida: “O‘zbekiston Respublikasi-
ning Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi bo‘lib, qonun chiqaruv-
chi hokimiyatni amalga oshiradi”, – deyilgan.
Eng avvalo, Oliy Majlis – davlat organi. Uni davlat vakillik
organi deb yuritilishining sababi, u xalq vakillaridan iborat.
Oliy Majlis ikki palatadan: Qonunchilik palatasi – quyi pala
-
ta, Senat – yuqori palatadan iborat.
Oliy Majlis palatalarining tashkil bo‘lishi, a’zolarining tarkibi-
ni ko‘radigan bo‘lsak, ular aholining keng qatlamlari vakili ekan
-
ligiga guvoh bo‘lamiz. Oliy Majlis palatalarining deputat va sena
-
torlari orasida erkaklar va ayollar, turli yoshdagi kishilar, turli
kasb egalari, olimlar, turli partiya vakillari borligini ko‘ramiz.
Ular xalq ishonch bildirgan va xalqdan vakolat olgan kishilardir.
Ular Oliy Majlis palatalarida xalq nomidan ish ko‘radi. Shuning
uchun, qonunda Oliy Majlis davlatning vakillik organi, deb belgi
-
lab qo‘yilgan.
Oliy Majlis – vakillik organi sifatida qonunchilik hokimiyatini
amalga oshiradi. U mamlakatda yagona qonunchilik organi. Oliy
Majlis qonunchilik organi sifatida qonunlarni qabul qiladi, ularga
o‘zgartirish kiritadi va zarur hollarda amaldagi qonunlarni bekor
qiladi. Qonun qabul qilish bilan ular mamlakat ijtimoiy hayotining
huquqiy asoslarini belgilaydi.
Oliy Majlisning Konstitutsiyada qonunchilik hokimiyati amal
-
ga oshiradi, deb belgilanishi uning vazifasi faqat qonun qabul
qilish bilan cheklanadi, degan xulosani keltirib chiqarmaydi. Oliy
Majlis ham butun dunyodagi parlamentlarga xos boshqa vazi
-
falarni bajaradi.
Oliy Majlisning vazifalariga quyidagilarni kiritish mumkin:
1) O‘zbekistonning ichki va tashqi siyosatining asosiy yo‘na-
lishlarini belgilash hamda davlat strategik dasturlarini qabul qilish;
354
2) qonun chiqaruvchi, ijro
etuvchi hamda sud hokimiyati or-
ganlarining tizimini, vakolatlarini belgilash;
3) davlat organlarining mansabdor shaxslarini tayinlash, say
-
lashda ishtirok etish;
4) mamlakat tarkibiga yangi davlat tuzilmalarini qabul qilish,
ularni respublika tarkibidan chiqarish haqidagi masalalar, ma’mu-
riy-hududiy tuzilish masalalarini hal qilish;
5) qabul qilingan qonunlar ijrosini nazorat qilish, ijro hokimi
-
yati (hukumat) faoliyati ustidan nazorat o‘rnatish.
Mamlakatimizda demokratik jarayonlarning rivojlanib borishi
ijro hokimiyati faoliyati ustidan vakillik hokimiyati, ya’ni parla
-
ment nazoratini kuchaytirishni taqozo etmoqda.
“Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqur
-
lashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”da bu
masalaga alohida e’tibor berilgan edi. Shu asosda Konstitutsiyaga
kiritilgan o‘zgartirishlar vakillik hokimiyatining hukumat faoliyati
ustidan nazoratini, hukumatning, Bosh vazirning parlament oldi-
da mas’uliyatini yanada kuchaytirishni ko‘zda tutadi. Bu masala
-
lar xususida keyingi bandlarda alohida to‘xtalib o‘tamiz.
Oliy Majlisning davlat hokimiyati tizimidagi o‘rnini aniqlash
-
da uning qonunchilik hokimiyatini amalga oshirishi, shu tufayli
boshqa har qanday hokimiyat organlarining faoliyatini belgilash,
boshqa organlarni tuzishda ishtirok etishi, ijro hokimiyatining par
-
lament oldida mas’ulligiga e’tibor berish lozim. Ana shu narsalar
Oliy Majlisning boshqa hokimiyat tuzilmalariga nisbatan ta’sirchan
vositalarga ega hokimiyat tarmog‘i ekanligini ko‘rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
