Проф. Ганиев К.Б. Магистр. Ахророва С.Т
Аннотация. Ушбу мақолада “Оқ Олтин” ишлаб чиқариш корхонаси
маълумотлари асосида ўтқазилган тадқиқот натижаларига кўра олинган
молиявий натижалар, корхона балансидаги активлар, молиявий барқарорлик
кўрсатгичлари, тахлил қилинган.
Республикамиз мустақилликга еришганидан сўнг ўтган қисқа вақт
мобайнида иқтисодиёт тармоқларини фаолиятини еркин бозор тамоиллари
асосида ташкил етиш ва мамлакат иқтисодиётини глобал дунё бозори билан
уйғунлашувини таминлаш борасида улкан ишлар амалга оширилди.
Республикамизда баҳолаш фаолиятини шакллантириш ва ривожлантириш
ҳамда унинг меъёрий-ҳуқуқий базасини шакллантириш жараёнлари қисқа
муддатларда амалга оширилди дейиш мумкин. Олиб борилаетган тадқиқотим
бевосита корхона билан боғлиқ булганлиги сабабли корхона фаолияти ва
унинг молиявий курсатгичлари хақида тухталиб утишни жоиз топдим.
«Оқ Олтин» ишлаб чиқариш корхонаси 2004 йил 16 ноябр ойида ташкил
этилди ва Самарканд вилояти Пастдаргом тумани хокимлиги 2102-сонли
қарори билан рўйхатга олинди.
Фаолиятнинг асосий турлари – артезиан скважиналар ва сув таъминоти
бошқа
объектларини
қуриш
ва
таъмирлаш,
темир-бетон,
темир
42
конструкциялар ва сув таъминоти объекларини қурилишига керак бўлган
қурилиш материалларни ишлаб чиқариш.
«Оқ
Олтин»
ишлаб
чиқариш
корхонаси
балансидаги
асосий
воситаларнинг 1 январ 2018 йил холатида қолдик қиймати 320 780 минг
сўмни ташкил қилади. Корхона қурилиш-таъмирлаш ишларини бажариш учун
керакли машина ва механизмларга эга. «Оқ Олтин» ишлаб чиқариш корхонаси
тасарруфида автомобил кранлар, қоришма аралаштирувчи механизм ва бошқа
механизмлар мавжуд.
Қурилиш материаллар корхона томонидан хом-ашё биржалар ва чакана
савдо дўконларидан сотиб олинади. Ундан ташқари, «Оқ Олтин» ишлаб
чиқариш корхонаси балансида қурилиш материалларни ишлаб чиқариш цехи
мавжуд.
Корхонанинг молиявий холатини тахлили қуйидаги бўлимлардан иборат:
- корхона мулкий холатини баҳолаш;
- корхонанинг молиявий барқарорлигини баҳолаш;
- ликвидлилиги ва тўловга лаёқатлилигини баҳолаш;
- корхонанинг ишчанлигини таҳлил этиш;
- корхона рентабеллилигини тахлили.
Корхонанинг молиявий холатини тахлили унинг мулкий холатини
бахолашдан бошланади. Дастлабки маълумотлар корхонанинг бухгалтерия
балансидан олинади. Корхонанинг мулкий холатини қуйидаги кўрсаткичлар
тавсифлайди:
1.
Хўжалик воситаларнинг умумий суммаси.
2.
Корхонанинг ўз маблағлари - капитали (ЎК)– баланс пассиви 1
бўлимининг умумий суммасига тенг (1П)
3.
Оборотдаги ўз капитали – ўз айланма воситалари. Улар суммасини
аниқлаш учун корхонанинг ўз маблағларига узоқ муддатли мажбуриятларини
қўшиб, узоқ муддатли активларни айириш керак.
ОЎК = ЎК + УМ – 1А
43
4.
Ишлаб турган капитал (Функционирующий капитал) –оборотдаги
ўз воситалар ва муддати ўтган дебиторлик қарзлар айирмасига тенг: ФК =
ОЎК – МЎДҚ
5. Жалб этилган маблағлар – узоқ муддатли ва жорий мажбуриятлар
йиғиндисига тенг = 2П
6.
Жорий активлар ЖА = 2А
7. Жорий мажбуриятлар (ЖМ). Уларга қисқа муддатли кредитлар,
займлар, олинган бўнаклар киради.
8.
Узоқ муддатли активлар – иммобилизация қилинган активлар
(УМА) УМА = 1А
9.
Узоқ муддатли мажбуриятлар.
10 Товар-моддий захиралари.
11. Тез ликвидланадиган активлар = пул воситалари + дебиторлик
қарзлари – муддати ўтган дебиторлик қарзлари.
“Оқ Олтин” ишлаб чиқариш корхонасининг молиявий ҳолатини таҳлил
қилиш учун 2015-2017 йиллар маълумотларини бухгалтерия балансларидан
ўртача йиллик қийматларини ҳисоблаб чиқамиз. Ушбу маълумотлар қуйида
жадвалда келтирилган:
Корхонанинг молиявий барқарорлиги ўз маблағлари ва жалб қилинган
маблағлар нисбати билан тавсифланади.
1-жадвал.
«Ок Олтин» ИЧК 2015-2017 йиллардаги молиявий барқарорлик
кўрсаткичлари
№
Кўрсаткичл
ар
2015
йил
2016 йил
2017
йил
Ўзгариш, +-минг сўм/%
2016 йил
2017 йил
2015 йилга
нисбатан
2015
йилга
нисбатан
2016
йилга
нисбатан
Дастлабки маълумотлар
1
Маблағлар
нинг
умумий
миқдори
616376 1006651
1565984
390275
163,3
949608
254,1
559333
155,5
2
Ўз
463391 506090
638779
42699
175388
13268912
44
маблағлари
109,2
137,8
6,2
3
Жалб
қилинган
маблағлар
152985 500561
927205
347576
327,2
774220
606,1
426644
185,2
4
Ишлаб
турган
капитал
276264 272668
324975
-3596
98,7
48711
117,6
52307
119,2
Молиявий барқарорлик кўрсаткичлари
1
Автономия
коэффициен
ти
0,75
0,50
0,41
-0,25
-0,34
-0,09
2
Молиявий
барқарорлик
коэффициен
ти
3,03
1,01
0,69
-2,02
-2,34
-0,32
3
Молиявий
қарамлик
коэффициен
ти
1,33
1,99
2,45
0,66
1,12
0,46
4
Ўз
маблаглар
мобиллиги
коэффициен
ти
0,60
0,54
0,51
-0,06
-0,09
-0,03
5
Жалб
этилган
маблаглар
коэффициен
ти
0,25
0,50
0,59
0,25
0,34
0,09
6
Жалб
этилган
маблаглар ва
ўз
мабларлар
нисбати
коэффициен
ти
0,33
0,99
1,45
0,66
1,12
0,46
«Ок Олтин» ишлаб чиқариш корхонасининг 2015-2017 йиллар фаолияти
молиявий кўрсаткичларнинг таҳлили қуйдагиларни кўрсатди:
Корхонанинг хўжалик маблағларининг ўртача йиллик умумий миқдори
тахлил қилинаётган даврда анча кўпайган. Воситаларни ҳаракатчанлиги ўсиб
борган. Пул маблағларининг салмоғи 5,4%дан 11,5%гача кўпайган. Пул
маблағлар миқдорини кўпайиши корхонанинг тўловга лаёқатлилигини
оширишига олиб келади.
45
корхонанинг молиявий барқарорлиги юқори даражада бўлган, лекин
2017 йилда молиявий барқарорлиги камайган.
“Ок Олтин” ИЧК тўловга лаёқатлилиги 2017 йилда камайган бўлса ҳам,
тўловга лаёқалилиги кўрсаткичлари юқори даражада. Тез ликвидлик
коэффициенти йилар давомида жуда юқори даражада. Бу кўрсаткич меъёр
бўйича 0,7-0,8 оралиғида бўлиши керак. Тез ликвидлик коэффициенти 1,29 -
0,75 оралиғида бўлган.
Корхона томонидан олинган махсулот (товар, иш, хизмат)ларни
сотишдан соф тушум таҳлил қилинаётган давр давомида анча кўпайган. 2017
йилда тушум 1711866 минг сўмни ташкил қилган ва 2015 йилга нисбатан 2,5
маротабага, олдинги йилга нисбатан эса қарийб 2 маротабага ошган.
Умумхўжалик фаолиятнинг фойдаси 556 736 минг сўмни ташкил қилиб,
худди шундай суръатларда кўпайган.
“Ок Олтин” ИЧК махсулот рентабеллиги 16%-32%ни ташкил қилиб,
йиллар давомида ўсган. Фойдалилик даражаси 43% -107%
оралигида бўлган.
Демак, «Ок Олтин» ишлаб чиқариш корхонасининг 2015-2017
йиллардаги молиявий холати ёмон эмас, унинг рентабеллилиги юқори
даражада. «Оқ Олтин» ишлаб чиқариш корхонасининг рентабеллиги юқори
корхоналар қаторига киради ва корхона бозор иқтисодиёти шароитида ишлай
олиш имкониятига эга. Мазкур тахлил олиб борилган тадқиқотимизнинг
ососи хисобланади ва олинган кўрсатгичлар мултипликаторларни аниқлашда
ёрдам беради.
Адабиётлар рўйхати.
1 .Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Шавкат
Мирзиёевнинг
мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг
асосий якунлари ва 2017 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг
муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг
кенгайтирилган мажлисидаги маърузаси. Тошкент. 2017 йил 16 январ. Халк
сузи.
46
2 .Ганиев К.Б., Ганиева Г.И., Ядгаров В.У., Ганиева Ф.К. Оценка
имущества. Тошкент «МАШХУР-ПРЕСС»2018
3 .Ганиев К.Б., Ганиева Г.И., Ганиева Ф.К. Мулк ва бизнесни бахолаш.
Тошкент “Бактрия пресс”2018-й
4 .B.Xodiyev,B.Berkinov, A.Kravchenko. Biznes qiymatini baholash.T.; —
Iqtisod-Moliya”, 2007-й
ИНҚИРОЗГА ҚАРШИ БОШҚАРУВ ТУШУНЧАСИ ВА УНИНГ
МОҲИЯТИ
Do'stlaringiz bilan baham: |