Kompyuter injinirinigi

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
FARG’ONA FILIALI
"KOMPYUTER INJINIRINIGI " FAKULTETI
"ELEKTRON HUKUMAT" FANIDAN

Bajardi: 714-18 -KIF guruh talabasi

Abdukarimov Sardorbek
Qabulqildi: J.Suyumov

Farg’ona

MAVZU: BUYUK BRITANIYA ELEKTRON HUKUMAT TIZIMI
Reja:
I. Kirish.
II. Asosiy qism
1. Buyuk Britaniya Axborot Kommunikatsiya texnologiyalari hamda e-hukumati tahlili.
2. O’zbekiston Axborot Kommunikatsiya texnologiyalari hamda e-hukumati tahlili.
3. O’zbekiston e-hukumatini yanada rivojlantirish.
III. Xulosa.
IV. Foydalanilgan adabiyotlar.

Bugungi kunda barchamizga ma’lumki, har tomonlama rivojlanayotgan jamiyat taraqqiyotini axborot-kommunikatsiya texnologiyalarisiz tasavvur etish qiyin. Jahonda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va telekommunikatsiya tizimlari kun sayin rivojlanmoqda. Ushbu jarayonni bugungi kunda barcha sohalarda ta’lim, turizm, qishloq xo’jaligi, sanoat, tibbiyot, transport va avtomobilsozlikda, moliya tizimi, davlat boshqaruvi organlari, iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari va xususiy tadbirkorlik, umuman barcha sohalarda o’z ifodasini ko’rib kuzatishimiz mumkin.

Axborot texnologiyalarining eng yangi paydo bo'lgan tushunchalaridan biri bu elektron hukumatdir. Hukumat portallari butun dunyo bo'ylab davlat boshqaruvini isloh qilish strategiyalarining tobora kuchayib borayotgan elementi bo'lib, davlat xizmatlariga onlayn kirishni ta'minlaydi. Hukumat tomonidan fuqarolarga, korxonalarga va boshqa hukumat idoralariga yoki boshqa hukumatlarga taqdim etiladigan elektron xizmatlar, umuman olganda, davlat sektoridagi o'zgarishlarning isbotidir va federal, shtat va mahalliy kabi barcha darajadagi hukumat tomonidan amalga oshiriladigan choralarni qamrab oladi, shuningdek, milliy va xalqaro imtiyozlar. Elektron hukumat fuqarolarga markazlashtirilgan, veb-portallar, call-markazlar, o'z-o'ziga xizmat ko'rsatish funktsiyalari yoki mobil ilovalar kabi turli xil kanallardan foydalangan holda davlat xizmatlarini bir martali yetkazib berishni ta'minlaydigan vositadir. Dunyo hukumatlari ko'p hollarda raqobatdosh bo'lish yoki qolish uchun o'zlarining ambitsiyali strategiyalariga amal qilishga harakat qiladilar. Jahon bozorida raqobatdosh bo'lish va globallashuv kuchayib borayotgan hududda raqobatdosh bo'lish ehtiyojlarini qondirish uchun davlat organlari o'z xizmatlarini yanada raqobatbardosh qilish to'g'risida o'ylashlari kerak. Bozordagi raqobatchilar bilan raqobatlashadigan va raqobatdosh bo'lishning bir jihati bu global yo'naltirilgan elektron hukumat sarmoyasi strategiyalar. Byurokratik to'siqlarni yengib, xizmat vaqtini qisqartirish, davlat jarayonlarining samaradorligini oshirish va fuqarolar va tadbirkorlik sub'ektlariga, shuningdek boshqa davlat organlariga hukumat ma'lumotlariga ulanish, hukumat organlari bilan aloqa qilish va davlat tomonidan boshqariladigan jarayonlar uchun tranzaktsion imkoniyatlarni taqdim etish orqali fuqarolarga foyda berish, xususiy va biznes sohalarida, elektron hukumat allaqachon hayotning bir qismiga aylangan. Bu nafaqat fuqarolar va biznes vakillari uchun, balki davlat hokimiyati idoralari uchun ham amal qiladi, chunki elektron hukumat tuzilgan tuzilmalar axborot texnologiyalaridan foydalangan holda bir-biri bilan o'zaro aloqada bo'lib, biznes jarayonlarini umuman o'zgartira oladi, yo'qolgan yoki mavjud bo'lmagan, ammo foydalanilmayotgan ma'lumotlar tufayli yo'qolgan ma'lumotlar va jarayon natijalari uchun.
2012 yil Buyuk Britaniya hukumati raqamli strategiyasi e'lon qilinganidan beri onlayn xizmatlarni yaratishda sezilarli yutuqlarga erishdi. Yangi texnologiyalarga asoslanib, xizmatlarni o'zgartirish ko'lamini qanday kengaytirish kerakligi to'g'risida hukumatlararo kelishuvlari mavjud.
Hukumat turli kanallar (shu jumladan, onlayn, telefon va yuzma-yuz) orqali xizmatlar ko'rsatishini, foydalanuvchilar ta'rifini kengaytirish, masalan, ba'zi foydalanuvchilar hukumat API (dasturiy interfeys) dan foydalanadigan uchinchi tomon xizmatlari orqali hukumat bilan o'zaro aloqada bo'lishlarini aks ettirish, bo'limlarning ichki ishini, shuningdek, foydalanuvchilarga taqdim etadigan xizmatlarini qamrab oladi.
Buyuk Britaniya Hukumati ushbu Parlamentda raqamli transformatsiyaga duch keladigan fuqarolar uchun ustuvor yo'nalishlarga ega:

• 
  qo'shilgan, yakuniy xizmatlarni loyihalash va etkazib berish
  
• 
  asosiy transformatsion dasturlarni etkazib berish
  
• 
  davlat sektorida keng miqyosli o'zgarishlarni amalga oshirish uchun zamin yaratib, islohotlarga davlat tomonidan to'liq yondashuvni yaratish
  

Bo'limlar va idoralar Raqamli xizmat standartiga javob beradigan raqamli xizmatlarni yaratish orqali davlat xizmatlaridan foydalanish tajribasini tubdan yaxshilash bo'yicha ishlarni davom ettiradilar. Davlat Raqamli Xizmati (GDS) uchta asosiy yo'nalish bo'yicha ish olib boradi va bo'limlarga ushbu Parlament uchun ustuvor vazifalarni bajarishga yordam beradi.
Birinchidan, takroriy ishlab chiqishga yo'l qo'ymaslik, yangi raqamli biznes jarayonlarni ishlab chiqish va eski shartnomalardan chiqish va transformatsiyalarning o'ziga xos muammolariga e'tibor qaratish orqali o'zgarishlarning sur'ati va ko'lamini tezlashtiramiz. Buyuk Britaniya buni har qanday tarkibiy qism va platformani loyihalash va joylashtirish jarayonida maxfiylik va xavfsizlikni hisobga olgan holda xavfsiz tarzda amalga oshirgan.
Ikkinchidan, hukumatga platformalar va tarkibiy qismlardan ko'proq foydalanishni ta'minlagan holda platforma tushunchasi sifatida tayangan. Umumiy tarkibiy qismlar va platformalar fuqarolarga xizmat ko'rsatishni ham, ichki sektor texnologiyasini ham qamrab oladi.
Uchinchidan, tez, arzon va oson raqamli xizmatlarni yig'ish uchun qayta ishlatiladigan qismlarga ega bo'lishga harakat qilishgan. Bular ikkala bo'limlar va Hukumat Raqamli Xizmati tomonidan hukumat tomonidan ishlab chiqarilgan tarkibiy qismlar va hukumat ochiq standartlar asosida sotib oladigan umumiy tarkibiy qismlardan iborat bo'ladi.
2012 yildan beri hukumatning texnik imkoniyatlarini sezilarli darajada yaxshilagan raqamli, ma'lumot va texnologiyalar bo'yicha yana ko'plab mutaxassislar ishga qabul qilindi.
Raqamli Buyuk Britaniya hukumati o'z foydalanuvchilariga nafaqat mukammal davlat xizmatlarini yetkazib beradi. Raqamli vositalar, texnologiyalar, boshqaruv va jarayonlarga ega bo'lish orqali dunyo miqyosidagi davlat xizmati uchun qulay muhit yaratadi. Bugungi kunda Buyuk Britaniya davlati tashkilotlari orasida davlat xizmatchilari tomonidan qo'llaniladigan kundalik texnologiyalarda ham, ularning manbaini (tijoratda ham, xarid qilishda) ham xilma-xillik mavjud.
Raqamli bozorning yondashuviga asoslanib, Buyuk Britaniya 2020 yilga qadar xaridorlarni jalb qilish va shartnoma tuzishda foydalanuvchilarga yo'naltirilgan, dizaynga asoslangan, ma'lumotlarga asoslangan va ochiq yondashuvlarni joriy qiladi.
O'zgartirilgan onlayn xizmatlarni taqdim etishning eng muhim va qiyin jihatlaridan biri bu shaxsni tasdiqlashdir - foydalanuvchi kimligini aytganda emas, balki ular kimligini aytayotgan kimligini aniqlash. GOV.UK Verify, hukumatning onlayn identifikatsiyalash xizmati 2016 yil may oyida jonli ravishda ishga tushdi va keng miqyosli davlat va xususiy sektorlarda qayta ishlatilishi mumkin bo'lgan markaziy hukumat uchun identifikatsiyani ta'minlashga federatsiyalangan, bozorga asoslangan yondashuvni taqdim etdi.
Buyuk Britaniya shaxslarga o'zlarining kimligini onlayn isbotlashlari va davlat xizmatlariga ishonchli va xavfsiz kirishlari uchun imkon berishda davom etadi. Onlayn identifikatsiya qiluvchi firibgarlikning tobora ortib borayotgan tahdididan himoya qilishga yordam beradi.
2020 yil oxiriga qadar GOV.UK Verify account-ga ega bo'lgan 25 million kishi mavjud.
Ba’zi bir manbalarda esa G2E (government to employees) darajasini ham keltirib o`tilgan. Ijtimoiy munosabatlarni bu kabi darajalarga ajratish bugungi kunda ko`plab mamlakatlarning qo`llayotgan usullaridan xisoblanadi.
Elektron hukumatning joriy etilishi borasida O`zbekiston miqyosida qaraydigan bo`lsak, 2013-yil 16-sentyabrda Vazirlar Mahkamasining “O`zbekiston Respublikasi aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari Davlat qo‘mitasi (hozir vazirlik) qoshida “Elektron hukumat” tizimini rivojlantirish markazi va Axborot xavfsizligini ta’minlash markazlarini tashkil etish to`g`risida”gi qaror qabul qilindi. Bundan tashqari, 2015 yil 9 dekabr kuni O`zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov “Elektron hukumat to`g`risida”gi qonunga imzo chekdi. Bundan ma’lum bo`ladiki, mamlakatimizda ham elektron hukumat (e-goverment)ga talab oshib bormoqda.
Mamalakatimizda davlat organlarida mavjud holatlarni qisman tahlil qilib chiqadigan bo`lsak:
Birinchidan, mamlakatimizda davlat organlari orasida bugungacha qog`oz hujjatlar asosida axborot almashinishi namoyon bo`lmoqdi. Albatta, ba’zi bir holatlarda telefaks orqali ham amalga oshirilmoqda. Lekin, qog`oz hujjatlar asosida axborot almashinishi birinchi o`rinda, vaqtdan samarali foydalana olmaslikga olib kelishi tabiiy. Ikkinchi o`rinda esa, iqtisodiy jihatdan zarar, ya`ni qog`oz hujjatlarning ko`p isrof bo`lishiga olib keladi.
Aynan shu holatlar bo`yicha mamlakatimizning jinoyat protsessi jarayonidan asoslar keltiradigan bo`lsak, jinoyat protsessida ishtirok etuvchi shaxslarni chaqirishda, ularga yig`ilgan hujjatlarni har biriga taqdim etishda shu o`rinda O`zbekiston Respublikasi Jinoyat protsessual kodeksining V bobida ko`rsatilgan jinoyat protsessida o`z manfaatlarini himoya qiladigan shaxslarning material va hujjatlardan nusxalar olish kabi huquqlarini amalga oshirilishida qog`oz hujjatlarning ko`p isrof bo`lishiga olib kelishi tabiiy.
Ikkinchidan, fuqarolik hamda jinoiy ishlar bo`yicha davlatlar o`rtasida axborot almashinishining tezkorlik jihatlari hali hanuz sust. Aytaylik fuqarolik holati bo`yicha birgina misol, fuqaroning nikohdan o`tganlik haqidagi ma’lumotni tekshirish uchun notarial idoralarning so`rovnoma yuborib, ushbu so`rovnomaga tegishli tartibda javob kelishini kutishga vaqt ketishini kuzatishimiz mumkin.
Endi bu holatlarga davlat organlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT)ni shuningdek, internet vositalarini to`g`ri tatbiq etgan holda qaraylik. Birinchi holat bo`yicha: davlat organlari orasida axborot almashinishining internet vositalari asosida huquqiy jihatdan tartibga solinishi bu esa, o`z o`rnida davlat organlari o`rtasidagi axborot almashinishining birinchi o`rinda tez, ikkinchi o`rinda esa samarali jihatlariga olib kelishi namoyon bo`ladi.
Ikkinchi holat bo`yicha, davlat organlari o`rtasidagi axborot almashishlar qog`oz vositalari bilan emas, balki, davlar organlari o`rtasida joriy qilinuvchi elektron hukumat orqali tez va tejamkor tomonlarini ko`rishimiz mumkin.
Uchinchi holat bo`yicha, jinoyat protsessida ishtirok etuvchi shaxslarga tegishli tartibda taqdim etilishi lozim bo`lgan material va hujjatlardan nusxalar berilishi bugungi kunda amaliyotda biroz qiyinchilik keltirib chiqarmoqda. Nazariy jihatdan qaraydigan bo`lsak, bu kabi hujjatlarni jinoyat protsessi ishtirokchilariga taqdim etilishining “disk yoki boshqa yuklovchi vositalar” bilan taqdim etilishi borasida takliflar kiritilgan. Agarda, elektron hukumatdan samarali foydalangan holda bu kabi munosabatlarda ham axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini to`g`ri qo`llay olsak, jinoyat protsessi ishtirokchilariga elektron tarzda ularning pochtalariga yuborish yoki davlat organlarida AKTning joriy etilishi orqali fuqarolarga hujjatlar bilan tanishib chiqish uchun yetkazilishning yengil usullari joriy qilingan bo`lar edi.
Yuqorida biz keltirib o`tgan holatlar G2G hamda qisman G2C bo`lmish ijtimoiy munosabatlardagi kamchiliklar edi. Quyida bu kabi holatlar bo`yicha xorijiy tajribalarni o`rganish asosida takliflar keltirib o`tamiz.
Endi G2C (government to citizen) hamda G2B (government to biznes) holatlariga to`xtalib o`tadigan bo`lsak.
Elektron hukumat fuqarolar va davlat o‘rtasidagi aloqani kuniga 24 soat, haftasiga 7 kun mobaynida geografik joylashuv va yil faslidan qat’iy nazar ta’minlab berishi kerak. Mamalakatimizda yaqin bir-ikki yil ichida fuqarolarning o`z huquqlarini erkin amalga oshirishlari hamda, buzilgan huquqlarini tiklash borasida bir necha chora tadbirlar amalga oshirildi. Xususan, “ishonch telefonlari”, hududlarda, jamoat joylarida tez yordam chaqirish vositalari (sariq rangli tez yordam chaqirish tugmasi mavjud uskuna), yagona interaktiv davlat xizmat portallari (YaIDXP my.gov.uz) shular jumlasidandir. Fuqarolarning davlat organlari bilan aloqalarini bevosita taminlashning bundanda boshqa interaktiv usullarini qo`llash bugungi kunda dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
Zero, mamlakatimizda internet vositasining ko`plab aholi punktlarida o`rnatila boshlanganligi aholining ham siyosiy jarayonlarda bevosita o`z internet vositalari orqali ishtirok eta olishlarini taqazo etadi. Jumladan, fuqaro nafaqat o`z uyida balki, boshqa joylarda ham internet vositalari orqali davlat organlariga ushbu organlar joylashgan hududlarga bormasdan ham murojaat etishlari, shu o`rinda huquqiy yordam olishlari mumkin.
Bugungi kunda mamlakatimizda fuqarolarning sudga bo`lgan ishonchlari ortib bormoqda. Fuqarolarning sudga murojaatlari ortib borayotgan bir vaqtda fuqarolik ishlari bo`yicha sudlar faoliyatiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish sud ishlarini yuritish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Bu boradagi xorijiy amaliyotga nazar tashlaydigan bo`lsak, hozirgi vaqtda Janubiy Koreya, Malayziya kabi davlatlar sud tizimi faoliyatida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari keng qo`llanilayotganligini ko`rishimiz mumkin.
Mamlakatimizda o`tgan davrda bu borada muhim chora-tadbirlar amalga oshirildi. Vazirlar Mahkamasining 2012 yil 10 dekabrda qabul qilingan «Sudlar faoliyatiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilish chora-tadbirlari to`g`risida»gi qarori ushbu yo`nalishdagi ishlarni yanada jadallashtirishda muhim hujjat bo`ldi.
Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi tomonidan BMT Taraqqiyot dasturi vakolatxonasi bilan hamkorlikda«Fuqarolik sud ishlarini yuritishni isloh qilish: samarali sud boshqaruvi» qo‘shma loyihasi doirasida «E-Sud» milliy elektron sud ishi yurituvi tizimi ishlab chiqildi.
Bundan tashqari mamlakatimizda 2014-yil 1-sentabrdan buyon Oliy xo`jalik sudlarida sud majlislari “videokonferensaloqa” rejimida o`tkazilayotganligi qaysidir ma’noda yutug`imiz hamdir. Bu kabi texnologiyalarni fuqarolik hamda jinoyat sudlarida ham qo`llanilishi sudlarning ochiqlik hamda sud ishlarining olib borilishi samaradorligiga olib kelishi tabiiy bo`lar edi, albatta.
Elektron hukumatning sud tizimida joriy etilshini xalqaro tajribalar asosida o`rganadigan bo`lsak, xususan, Germaniya sud tizimida “e-government” tizimi o`rnatilgan bo`lib internet soxasiga “internet rights”, “internet law” kabi tushunchalar kirib kelgan. Barcha huquqshunos, yuristlarda hamda sudyalarda o`zlariga tegishli bo`lmish “smart card”lari mavjuddir. Ular ushbu smart cardlar orqali sud tizimida joriy etilgan elektron hukumatdan bevosita foydalanishadi. Shuningdek, ularga tegishli bo`lmish smart cardlarning joriy etilganligi sud ishiga taaluqli bo`lmagan boshqa shaxslarning tizimga kira olmasligi kabi kafolatni ta’minlaydi. Agarda 3 bora smart kardning “parol”lari noto`g`ri terilgan taqdirda blok xolatiga tushishi va bu blok holatini ochish esa ularga qimmatga tushishi kabi tartiblar o`rnatilgan. Bu esa sud tizimi huquqshunoslarining ehtiyotkorligini taqazo etadi. Bundan tashqari Germaniya sud tizimida joriy etilgan e-government portalida advokatlar hamda notariuslar uchun alohida pochta tashkil etilgan bo`lib, notariuslarning hamda advokatlarning sudga murojaatlari bevosita ushbu pochta orqali amalga oshirilishiga olib keladi. Jumladan, agarda advokat ish bo`yicha tushuntirishlar yoki, boshqa hujjatlarni sudga taqdim etmoqchi bo`lsa u ushbu pochta orqali o`z hujjatlarini elektron tarzda yuboradi. Shu o`rinda sudya ham nafaqat sud zalida balki, o`z uyida bo`la turib ham “smart card” orqali pochtaga kirib hujjatlar bilan tanishish hamda sud ishi bo`lmish arxivga qo`shib qo`yishi ham mumkin bo`ladi.
Sud tizimida bu kabi pochtalarning odiy e-mail pochtalar emas balki, alohida yaratilgan tizimi orqali amalga oshirilishi diqqatga sazovordir. Bu kabi tizimning mamlakatimizda joriy etilishi O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksida belgilangansud hujjatlarini tegishliligi bo`yicha yuborish, so`rovnomalar jo`natish va ularni qabul qilish kabi protsessual jarayonlarning elektron tizim orqali amalga oshirishlari shuningdek, Germaniya sud tizimidagi e-govermentda vujudga keltirishi mumkin bo`lgan yengilliklar ya’ni davlat boji masalalari hamda, boshqa xisoblash masalalaridagi yengilliklarga olib kelgan bo`lar edi.
Bundan tashqari agarda sud hujjatlarini tarjima qilish kabi holatlar vujudga kelgan taqdirda sud hujjatlarini tarjima qilish ushbu elektron portal orqali amalga oshiriladi. Yuqorida keltirilgan asoslarga tayanib Germaniya sud tizimi faqat elektron tarzda amalga oshirilishi lozim degan fikrda to`xtab qolish noo`rin bo`ladi, albatta. Germaniya sud tizimida qog`oz hujjatlar bilan ishlash ham saqlanib qolingan, ya’ni ikki xil ko`rinishda ham sud ishlari amalga oshirilaveradi. Shuningdek bu tizimda vujudga kelishi mumkin bo`lgan bir qiyinchilik mavjud bo`lib, bu sud hujjatlarining qayerda saqlanishi (arxiv) kabi savol bugungi kunda Germaniya “e-government” tizimida ham vujudga keltirayotgan o`rinli savol hisoblanadi.
Endi o`rganilayotgan holatning boshqa tomonlariga ham to`xtaladigan bo`lsak. Xususan, G2B (Government to biznes) holatiga. Elektron hukumatning bu munosabatini davlat hamda tadbirkorlar o`rtasida bo`ladigan ijtimoiy munosabat desa ham bo`ladi. Bu kabi munosabatlarni Yaponiya tajribasi asosida o`rganadigan bo`lsak, Yaponiyaning oldingi bosh vaziri Mori bu borada quyidagi fikrlarni bildirib o`tgan edi (2001-yil mart oyida): “Umid qilamanki, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi iqtisodiy faollikni o`sishining asosiy manbayi bo`lib xizmat qiladi va XXI asr umidlarni ro`yobga chiqaradi”.
E-Japan tizimi har bir yapon fuqarosi uchun belgilangan summa miqdorida hamda, belgilangan tartibda undan foydalanish huquqiga ega. E-Japan elektron hukumatining etiborli jihati shundaki G2B tizimi puxta ishlab chiqilgan bo`lib, tarmoq orqali 70 trln ien (570 mlrd AQSh dollari) savdo aylanmasi rejalashtirilgan (2003-yilga nisbatan). Shuningdek, e-Japan elektron hukumatining muhim jihatlari shuki, foydalanuvchilarning identifik raqamlarining mavjudligi hamda, axborot almashinayotgan foydalanuvchining shaxsi tasdiqlanishi (e-certification), elektron shartnomalar tuzish hamda ularni elektron imzolar orqali amalga oshiriladi. Bugungi kunda Yaponiyada elektron sertifikat bilan ta’minlovchi xususiy firmalar tashkil qilingan jumladan, “E-certification-services” “Japan Certification Services Co.”.
Bu borada mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar borasida to`xtaladigan bo`lsak, prezidentimizning “Tadbirkorlik sub’ektlariga “yagona darcha” tamoyili bo`yicha davlat xizmatlari ko`rsatish tartibini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida” 28.09.2015 yildagi PQ-2412-son Qaroriga muvofiq 2016 yil 1 yanvardan e’tiboran davlat organlari tomonidan 16 ta ruxsat berish tusidagi tadbirkorlarga “yagona darcha” markazlari orqali xizmat ko`rsatiladi. Bu esa qaysidir ma’noda “yugur-yugur”larning oldini olishi tabiiy.
Elektron hukumat borasida xalqaro tajribalarni o`rganib chiqadigan bo`lsak, United Nations Division for Public Economics & Public Administration hamda, American Society for Public Administration (BMTning Davlat iqtisodiyot va davlat boshqaruvi taqsimoti va Davlat boshqaruvi uchun Amerika jamiyati) bilan birgalikda elektron hukumatning rivojlanish bosqichlarini tavsiflab o`tishgan:
Xususan, birinchidan, davlatning web tizimda ishtirokini bevosita ta’minlash. Mamlakatda bir yoki bir necha rasmiy hukumat saytlarini (emerging web presence) xususan, foydalanuvchilar uchun statistik ma’lumotlarni beruvchi shuningdek, davlat va jamiyatni bog`lab turuvchi vosita sifatida joriy etilishi kerak. Ikkinchidan, davlatning bu tarmoqlardagi ishtirokini kuchaytirish(enhanced web presence): davlat web saxifalarining soni ko`payadi, taqdim etiladigan ma’lumotlar doimiy tusga ega bo`ladi, shu bilan birga foydalanuvchilar davlat web saxifalariga kirish yengilliklari yaratiladi.
Xulosa o`rnida aytish mumkinki, bugungi kunda mamlakatimizda elektron hukumatni rivojlantirish muhim vazifalardan biri xisoblanadi. Mamlakatimizda davlat organlari orasida elektron tizimning joriy etilishi hamda bu tizimning barcha fuqarolar uchun ochiqbo`lishi, shuningdek undan foydalanishning teng huquqlilik asosida amalga oshirilishi qaysidir ma’noda korrupsiyaning oldini olishi, hamda fuqarolarning siyosiy jarayonlarda bevosita ishtirok eta olishlari shuningdek, siyosiy jarayonlar borasida o`z fikrlarini elektron tarzda havola etish va o`z huquqlarini amalga oshirish yo`lida bevosita davlat organlari bilan ushbu tizimdan foydalangan holda muloqotga kira olish kabi qulayliklarning vujudga kelishiga olib kelishi tabiiydir. Shunigdek, jismoniy va yuridik shaxslarning elektron hukumat tizimi orqali savdolarni amalga oshirishi jumladan, shartnomalarni elektron tarzda tuza olish kabi qulayliklarning vujudga kelishi namoyon bo`lar edi. Bundan tashqari, davlat organlari orasida elektron tizimning joriy etilishi ular o`rtasidagi axborot almashinishi, shuningdek hujjatlarning tez va ishonchli tarzdan yetkaza olish kabi qulayliklarni vujudga keltirar edi. Bu esa o`z o`rnida fuqarolarning murojaatlaridagi yengilliklar hamda o`z ishlarining “tez yakunlay olish” kabi afzalliklarga olib keladi. Bundan tashqari, davlatlar o`rtasidagi munosabatlarda ham, aytaylik jinoyat, fuqarolik hamda oila munosabatlaridagi vujudga keluvchi davlatlar o`rtasidagi hujjatlar almashinishining alohida bir elektron tizimga keltirilishi va bu tizim asosida ularning axborot almashinishi yengillashtirilishiga olib kelishi tabiiydir. Hozirgi kunda deyarli har bir mamlakat elektron hukumatni yoqtirish va manfaatdor tomonlarga taqdim etish uchun zarur choralarni ko'rmoqda. Elektron hukumatning ommaviyligini oshirish uchun oddiy va qulay foydalanish talab etiladi. Yaqin kelajak uchun yoki allaqachon amalga oshirilgan strategiya fuqarolarga, korxonalarga, davlat hokimiyati idoralariga va do'stona hukumatlarga bir tugmachani bosish bilan murojaat qilishni taklif qiladigan ba'zi mamlakatlarda bitta maqsad virtual foydalanish imkoniyatini taqdim etishdir, idoralar va ma'muriy yuklarni kamaytirishdir.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. http://www.lex.uz/...
2. http://my.gov.uz/...
3 http://www.gov.uk/...
4. http://tdiu-kb.uz/...
5. http://www.uz.undp.org/content/uzbekistan/uz...