Комплексные соединения

KОМPLЕКSLARDA IZOMERIYA…

• PtCl2.2NH3

• Pt

• Pt

• Cl

• Cl

• Cl

• Cl

• NH3

• NH3

• NH3

• NH3

• Peyrone tuzi

• Reyzning ikki asosli xloridi tarkibi

• Shishga qarshi faollik!
• Michigan Universiteti, Dr. Barnett Rovenbere

• 1844 y. М. Peyrone

• [Pt(NH3)2Cl2]

• Sis - izomer

• Trans - izomer

• Olovrang sariq

• Och sariq

SOLVAT IZOMERIYASI

[Cr(H2O)6]Cl3	Binafsha rang
[Cr(H2O)5Cl]Cl2	Och yashil
[Cr(H2O)4Cl2]Cl	To’q yashil

KOMPLEKS ION HOSIL BO’LISH MEXANIZMI

• [Al(OH)4]-

KOMPLEKS BIRIKMALAR ERITMALARDA…

• Kompleks birikmalarning birlamchi dissotsilanishi

• K3[Fe(CN)6] = 3K+ + [Fe(CN)6]3-
• [Cu(NH3)4]SO4 = [Cu(NH3)4]2+ + SO42-
• [Ag(NH3)2]Cl = [Ag(NH3)2]+ + Cl-

Kompleks birikmalarning ikkilamchi dissotsilanishi

• Komplekslarning dissotsilanishi - (yoki erituvchi molekulalarida ligandlar almashinuvi reaksiyasi) beqarorlik konstantasi Kbeq bilan ta’riflanadi.

• [Ag(NH3)2]+ [Ag(NH3)]+ + NH3
• [Ag(NH3)]+ Ag+ + NH3

• [Ag+] [NH3]2
• Kbeq = = 9,3.10-8
• [ [Ag(NH3)2]+ ]

• [Ag(NH3)2]+ Ag+ + 2NH3

AYRIM KOMPLEKS IONLARNING BEQARORLIK KONSTANTALARI

Kompleks ion	Beqarorlik konstantasi
[Fe(CN)6]3-	1,0 . 10–31
[Fe(CN)6]4-	1,0 . 10–36
[Co(NH3)6]2+	7,75 . 10–6
[Ag(NH3)2]+	9,31 . 10–8
[Cu(NH3)4]2+	2,14 . 10–13
[Zn(OH)4]2–	3,6 . 10–16

POLIDENTAT LIGANDLAR

• EDTA

• Etilendiamin
• En

XELAT KOMPLEKSLAR

• «Xelat» termini
• 1920 y. Morgan va Dryu

ICHKI KOMPLEKS BIRIKMALAR (IKB)

• CH2

• С

• OH

• NH2

• ..

• Glitsin

• O

• Cu

• CH2

• С

• O

• NH2

• ..

• O

• CH2

• С

• H2N

• ..

• O

• O

• Ichki kompleksli birikmalar
• Polidentat ligandar bilan kompleks hosil qiluvchi metal ioni organik birikma tarkibidagi vodorod atomi bilan birikib, shu bilan birga boshqa funksional gruppalar bilan donor-akseptor bog’lanish ham hosil qilishidan hosil bo’ladi. 

Ni2+ ionining dimеtilgliоksim bilan sifat reaksiyasi

• Chugaev reaksiyasi

• Lev Aleksandrovich
• Chugaev
• (1873-1922)

Porfirin

Xlorofill

• Gemoglobin

• B12

• 1964 y. – Doroti Xodjkin

Alfred Verner

• (1866-1919 y.y.)

• 1866 y. – Myuzelda tug’ilgan

• 1891 y. – privat – dotsent darajasi uchun konkurs ishi
• «Valentlik va o’sish haqidagi nazariyasi»
• («К теории сродства и валентности»)

• 1891 y – Marselen Betro laboratoriyasida tajriba orttirdi.

• 1892-1893 yy. – maqola «Noorganik moddalarning tuzilishi»

• 1885 y. –Karlsrueda xizmat qilgan

• 1886 y. dan – Tsyurix.
• 1886 y. – 1889 y. Tsyurix politexnikumi.
• Professor Artur Ganch

• 1890 y. « Azot tutgan molekulalardagi
• atomlarning fazoviy joylashishi»

• Myuzel shaxri

Alfred Verner

• (1866-1919 yy.)

• 1913 yilda Shvedsariya qiroli Gustav V Alfred Vernerni nobel mukofoti va diplomi bilan taqdirladi
• “Uning ishlarini molekulalarni tabiatga aloqadorligi yangicha usulda eski muammolarni ochgani uchun hamda noorganik kimyoda yangi tadqiqotlar uchun yo’l ko’rsatgani uchun".

Kompleksimetrik titrlash yoki kompleksonometriya - …

• Kompleksimetrik titrlash usulida quidagi usullar ajratiladi:
• Merkurimetriya
• Ftoridometriya
• Sianidometriya
• Kompleksonometriya

Kompleksonometriyada bo’ladigan reaksiyalarga talablar:

• Reaksiya stexiometrik nisbatda bo’lishi.
• Reaksiya miqdor bo’yicha oxirigacha borishi , kompleksning barqarorligi esa barqarorligi 108 dan katta bo’lishi kerak.
• Kompleks birikma hosil bo’lish reaksiyasi tez borishi lozim.
• Ekvivalent nuqtasini aniqlash imkoni bo’lishi.
• Titrlash paytida qo’shimcha reaksiyalar bo’lmasligi lozim.

Kompleksonometriya

• І Komplekson: nitriltriatsetat kislota (tetradentatli)

ІІ Komplekson: etilendiammintetrasirka kislota (EDTA)

• ІІ Komplekson: etilendiammintetrasirka kislota (EDTA)
• ІІІ Komplekson: etilendiammintetrasirka kislotasining dinatriyli tuzi (Na-EDTA, trilon B, xelaton) - Na2H2Y

ІV Komplekson: siklogeksildiammin-tetrasirka kislota

• Kompleksonlar kationlar bilan reaksiyasida ko’p hollarda metallar bilan 1:1 nisbatda kirishib, suvda eruvchan komplekslarni hosil qiladi – metall kompleksonatlari.

Kompleksonometriya

• Titrant: 0,05 mol/l natriy edatat eritmasi
• Titrantni moddalaga standartlashtirish:
• Zn + H2SO4  ZnSO4 + H2
• MgSO4
• CaCO3 + HCl Ca2+ + 2Cl- + H2O + CO2
• ZnO + HCl  Zn2+ + 2Cl- + H2O
• Reaksiya usullari:
• Са2+ + H2Y2- → CaY2- + 2H+
• In3+ + H2Y2- → InY- + 2H+
• Th4+ + H2Y2- → ThY + 2H+

Kompleksonometriya

• Indikatorlar: metalloxromli
• Usulning umumiy reasiyasi :
• Men+ + H2Y2-  MeYn-4 + 2H+
• Men+ + Y4-  MeY(n-4)+
• Metall ionining konsentratsiyasi рН ga ta’sir etadi – gidrokomplekslar hosil bo’ladi.
• Y4- konsentratsiyasi muhit-рНga ta’sir etadi.