Kompleks birikmalar kimyosi

V. Metallarni korroziyadan saqlashda kompleks birikmalarning 
axamiyati.Metall sirtiga yaxshi yopishadigan (ya’ni kuchli adgeziyaga ega bo‘lgan) 
koordinatsion birikma metallni eritmada va atmosferada (ochiq xavoda) kooroziyadan 
saqlashga imkon beradi. Masalan, po‘lat buyum natriy benzoat C
6
H
5
COONa eritmasi 
ichiga solib qo‘yilsa, temir buyum sirtida ko‘zga ko‘rinmaydigan ximoya parda hosil 
bo‘ladi. Uning tarkibi [Fe(C
6
H
5
COOH)
6
](OH)
3
  dan iborat. Uning borligini 
elektronografik va kimyoviy usullar bilan isbotlash mumkin.  
G. Koordinatsion birikmalarning o‘simlik va tirik mavjudodlar xayotidagi 
roli.  Tirik mavjudodlarning bir necha million yillik tarixi mobaynida tirik olmada 
kimyoviy faolikka ega biologik sistemalar bunyodga kelgan. Bu sistemalarning kepchiligi 
metall organik birikmalar jumlasiga kiradi. Organizmda uchraydigan eng oddiy 
birikmalar esa metallarning     amminokislotalar bilan hosil qilgan komplekslaridan 
iborat.     -aminokislota bidentatli ligand bo‘lganligi uchun 5 a’zoli xelatlar hosil qiladi. 
Anashunday aminokislotali komplekslar organizmda oddiy tuzlar bilan birkalikda 
metallarning organizm qismlaridagi xarakatida va murakkab moddalar hosil bo‘lish 
jarayonida ishtirok etadi.  
Tirik organizmlar ( va o‘simliklar) xayotida proteinlar deb ataladigan oqsillar 
muxim axamiyatga ega. 4 ta pirrol gruppa porfirin skletini tashkil qiladi. Porfirinning eng 
oddiy xosilalari ichki kompleks birikmalar jumlasiga kiradi.  
Porfirinning markaziy atomi temir (II) bo‘lganida bu modda gemoxromogen deb 
ataladi. Gemoxromogen oqsil molekulalari bilan birgalashib, gemoglobin xosil qiladi. 
Qizil qon tanachalari tarkibiga kiruvchi gemoglobin o‘pkadan xujayralarga kislorod va 
aksincha,to‘qimilardan SO
2
ni o‘pkaga olib boruvchi transport vositasidir.  
Tabiatdagi eng muxim moddalardan biri xlorofil bo‘lib, u gemoglobindan 
markaziy atomi magniy ekanligi bilan farq qiladi. Xlorofill o‘simlik organizmida 
fotosintez jarayonini amaolga oshirida juda muxim moddadir, Uni ta’sir etish 

---

 
169 
mexanizmida juda ko‘p tadqiqotlar olib borilmoqda. Biologiyada fotosintez 
mexanizmlarida fermentlarning roli nixoyatda katta axamiyatga ega ekanligi ta’kidlanadi.