Комитет по координации развития науки и технологий при кабинете министров республики узбекистан

Тупроққалъа – 
бу қалъа Элликқалъа тумани 
боғдорчилик деҳқон фермер жамоа хўжалиги 
ҳудидида жойлашган. Тупроққалъа милоддан ав-
валги III-II асрларда қурилган бўлиб, милоднинг 
IV-V 
асрларида 
қайта 
тикланган 
обидадир 
Тупроққалъанинг шарқий қисмида ҳарбий анжом-
лар тайёрланадиган устахона ўрнашган бўлиб, унда 
тери ва ёғоч тахтачаларга битилган милоднинг III 
асрига оид юздан ортиқ қадимги Хоразм ёзувидаги 
ҳужжатлар топилган. Шулардан катта арфа чалаёт-
ган аёлнинг сарғиш тусдаги ниҳоятда нафис ишлан-
ган расми бутунлигича сақланиб қолган. Арфа ча-
лаётган аёл хонаси остидан икки торли чолғу асбо-
бининг пардасини ушлаб турган одамнинг қўли 
тасвирланган нақш намунаси қазиб олинган. Шу-
нингдек, ўтмишдан қолган қимматли обидалардан 
бири Тупроққалъа харобаларидаги заллардан то-
пилган «рельфли (рангли) ҳайкаллар», «Ниқоб би-
лан Рақсга тушувчилар», «Арфа чалаётган аёл», 
«Узум узаётган аёл», «Мовий сувда сузаётган 
балиқ» 
композициялари, 
маъбуда 
ва 
подшо 
ҳайкаллари қадимги халқимизнинг жаҳон мадания-
ти хазинасига қўшган бебаҳо ҳиссасидан дарак бе-
ради. 
С.П.Толстовнинг таъкидлашича: «Қадимги Хо-
разм юксак ва ўзига хос бадиий маданият яратди. 
Шаклларнинг мағрурона улуғворлиги билан киши-
ни лол қолдирувчи монументал архитектура, лой-
дан ишланган монументал ҳайкаллар, кичик 
ҳайкалчалар, рельфларнинг ажойиб пластинкаси, 
қадимги Хоразм медаль ясовчи рассомларининг 
ғоят нафис санъати ва, ниҳоят нақшлардаги ранго-
ранг чизма образларнинг уйғунлиги, бутунича ол-
ганда қадимги Хоразм цвилизациясини яратган ки-
шилар образли тафаккурининг мустақиллиги, кучи 
ва етуклигидан далолат берувчи ниҳоятда оригинал 
ва яхлит комплексни ташкил этади». 
Хоразмнинг пойтахти Кат шаҳри аҳолиси 
ҳақида Х асрда «Ҳудуд ва Олам» китобининг муал-
лифи «Унинг кишилари–имон учун курашувчи 
жангавор кишилар», - деб ёзади. Хоразм савдогар-
лари бу даврда ҳатто Волга бўйлари шаҳарлрига 
бориб 
савдо 
қилганлар. 
Улар 
савдо-сотиқ 
қилибгина қолмай, жасур саёҳатчи қўшни ўғуз-
турклари билан муваффақиятли жанг ҳам қилиб 
турганлар. Абу Райхон Берунийнинг маълумотига 
қараганда, Х аср охирларида Африғийлар сулоласи 
барбод бўлиб, Фирқалъа Амударёнинг қудратли 
тўлқинлари зарбаси (дегиш)га дуч келиб, дарё 
қаърига 
қулаб 
тушади. 
С.П.Толстовнинг 
кўрсатишича, эрамизнинг 995 йилида Хоразм