Ko’lyozma huquqida

1.2
 
 Tijorat banklarining faoliyati va bank xizmatlari xususidagi ilmiy-
nazariy qarashlar. 
Tijorat banklarining faoliyati va bank xizmatlari xususida iqtisodchi-
olimlar tomonidan xilma-xil fikrlar bildirilgan, ilmiy-nazariy xulosalara 
shakllantirilgan. 
O.Lavrushin tahriri ostida chop etilgan “Bank ishi” darsligida mamlakat 
bank tizimini qayta tarkiblashda asosiy e'tibor xususiy banklar faoliyatini 
rivojlantirishni davlat tomonidan qo’llab- quvvatlashga qaratilishi kerak, degan 
fikr bildirilgan. Shu sababli, O.Lavrushin xususiy banklar ustav kapitalining 
minimal miqdoriga nisbatan talablar aksiyadorlik-tijorat banklarinikiga 
qaraganda past bo’lishi lozim, deb hisoblaydi. Uning fikriga ko’ra, Rossiyada 
ijro intizomi yomon bo’lganligi sababli 1994 yilning dastlabki 5 oyi mobaynida 
154 ta xususiy bank yopildi
3
. 
Shuningdek, O.I.Lavrushin tijorat banklari aktivlarining tarkibi va 
dinamikasini ham tadqiq qilgan. Bank aktivlarini tarkibi bevosita uli daromadiga 
bog’liqdir. O.Lavrushinning tahlillari natijalari ko’rsatdiki, banklar tomonidan 
qimmatli qog’ozlarga qilingan investitsiyalar Fransiya tijorat banklarida 16,2 
3
 Лаврушин О.И. Банковское дело. Учебник. - М.: КноРус, 2008. - С. 73-74. 

---

20 
foizni, Germaniyada-15,5 %, Italiyada-23,8 %, Buyuk Britaniyada-7,8 %, 
Ispaniyada- 23,8 %, AQSHda-2,2 %, Belgiyada-6,4 %, Yaponiyada-10,2 foizni 
tashkil qiladi
4
. Demak, qimmatli qog’ozlarga qilingan investitsiyalarning yuqori 
salmogi Ispaniya va Italiyada kuzatiladi. Nisbatan juda past salmoq Belgiya, 
Buyuk Britaniya tijorat banklariga xosdir. 
Hukumatning qimmatli qog’ozlariga qilingan qo’yilmalarning bank 
aktivlari umumiy hajmidagi salmog’i Ispaniya tijorat banklarida 10,2 foizni, 
Fransiya tijorat banklarida 9,4 foizni, Italiya tijorat banklarida 5,3 foizni, AQSH 
tijorat banklarida esa, 18 foizni tashkil etadi. Veksellar bilan boglik 
operatsiyalarning yuqori salmogi Ispaniya (12,8%), Italiya (5,8%) Belgiya 
(4,7%), 
tijorat 
banklarida 
kuzatiladi. 
Hissali 
ishtirok 
shaklidagi 
investitsiyalarning bank aktivlari xajmidagi yuqori salmogi Germaniya tijorat 
banklarida kuzatiladi (4,0%)
5
. 
Rivojlangan xorijiy davlatlarning bank amaliyotida hukumatning 
qimmatli qog’ozlariga qilingan bank investitsiyalarini yuqorisalmoqqa ega 
ekanligining asosiy sabablari, O.I.Lavrushinning fikriga ko’ra, quyidagilardan 
iboratdir: 
a) 
Hukumatning qimmatliqog’ozlari yuqori likvidlilik xususiyatiga 
ega. Chunki ularga nisbatan qimmatliqog’ozlar bozorida doimiy xarakterga ega 
bo’lgan barqaror talab mavjud.Bu esa hukumatning qimmatli qog’ozlari 
hisobidan tijorat banklarining likvidliligini ta'minlash imkonini beradi. 
b) 
Hukumatning qimmatliqog’ozlari qat’iy belgilangan foizda bankka 
daromad keltiradi. Demak, ular bankning foizli daromadlari xajmini oshirish 
imkonini beradi bu esa, ularning moliyaviy barqarorligini ta'minlashning 
zaruriy shartidir.