Ko’lyozma huquqida

6
 Усоскин В.М. Современный коммерческий банк. - М.: ИПЦ «Вазар-Ферро», 1994. - С. 106-109. 

---

23 
Xalqaro Bazel standarti bo’yicha tijorat banklarining asosiy kapitali 
barqaror moliyalashtirish manbalaridan tashkil topishi lozim. Shu sababli, Bazel 
qo’mitasining talabiga ko’ra asosiy kapitalning tarkibiga quyidagi manbalargina 
kiritilishi lozim: 
- 
ustav kapitalining to’langan qismi; 
- 
bankning emission daromadi; 
- 
zahira kapitali; 
- 
o’tgan yillarning taqsimlanmagan foydasi; 
- 
bankning nokumulyativ imtiyozli aksiyalarini sotishdan olingan tushum. 
O’tish iqtisodiyoti mamlakatlarida banklarning asosiy kapitalini yetarli 
darajada shakllantirishda muammolarning mavjudligi (moliya bozorlarining 
rivojlanmaganligi natijasida tijorat banklari tomonidan chiqarilgan qimmatli 
qog’ozlarning fond birjasida kotirovka qilinmasligi, bank aktivlari daromadlilik 
darajasining pastligi tufayli sof foyda va taqsimlanmagan foyda miqdorining 
kamligi, tijorat banklari aksiyalariga to’lanayotgan dividendlar darajasining 
pastligi va xk.) 
tijorat banklari 
kapitalini shakllantirishda beqaror 
moliyalashtirish manbalaridan ham foydalanish zaruriyatini yuzaga keltirmoqda.
Xususan, ko’pchilik o’tish iqtisodiyoti mamlakatlarida devalvatsiya 
zahirasi tijorat banklarining asosiy kapitali tarkibiga kiritilmoqda. Holbuki 
devalvatsiya zahirasi beqaror moliyalashtirish manbai hisoblanadi.Ushbu zahira 
milliy valyutaning xorijiy valyutaga nisbatan qadrsizlanishi natijasida tijorat 
banklarining ustav kapitaliga qo’yilgan xorijiy valyutadagi mablaglar hisobidan 
shakllanadi. 
Xalqaro Bazel standartida tijorat banklari umumiy kapitalining 
yetarliligiga nisbatan belgilangan minimal talab 8% qilib belgilangan. Xalqaro 
ta'mirlash va taraqqiyot banki ekspertlarining tavsiyasiga ko’ra, ushbu minimal 
talab 15 % darajasida bo’lishi lozim. O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bank 
tomonidan tijorat banklari kapitalining yetarliligiga nisbatan belgilangan 

---

24 
minimal talab 10% qilib belgilangan. Xalqaro hisob-kitoblar banki 
ekspertlarining tavsiyasiga ko’ra tijorat banklari kapitalining yetarliligining 
minimal darajasi 10 foizni tashkil etishi lozim. Ko’rinib turibdiki, tijorat 
banklari umumiy kapitalining yetarliligiga nisbatan minimal talabni o’rnatish 
borasida xam turli xil yondoshishlar mavjud. 
Prof. 
V.Usoskin 
amaldagi 
8 
foizli 
kapitalning 
adekvatlilik 
koeffitsiyentini mo'tadil ko’rsatkich deb hisoblaydi. Uning fikriga ko’ra, yangi 
koeffitsiyentni amaliyotga joriy etish maqsadga muvofiq emas
7
. 
Bizning fikrimizcha, yangi 12 foizli koeffitsiyentni rivojlanayotgan 
mamlakatlarning bank nazorati tizimida qo’llash maqsadga muvofiqdir. Buning 
boisi shundaki ushbu mamlakatlar tijorat banklarining balansida yuqori likvidli 
aktivlarning yetishmasligi muammosi yaqqol ko’zga tashlanadi. 
Prof. A.Simanovskiyning fikriga ko’ra, Bazel qo’mitasi tomonidan taklif 
qilingan kredit riskini baholashning yangi tartibini qo’llash maqsadga muvofiq 
emas. Chunki kredit riskining tabiiy darajasi 100 foizni tashkil qiladi
8
. 
Bazel qo’mitasining kredit riskini baholashning yangi tartibiga ko’ra, 
kredit riskining maksimal darajasi 150 foizni tashkil qiladi. A.Simanovskiyning 
fikriga ko’ra, kreditning yuqori darajada riskka tortilishi kapitalning adekvatlilik 
darajasini sun'iy darajada oshirish zaruriyatini yuzaga keltiradi. 
Bizning fikrimizcha, mamlakatning va mijozning kredit reytingiga 
bog’lik ravishda kredit riskini 150 foizgacha darajada baxolash kredit reytingi 
nisbatan past bo’lgan mamlakatlarning xatto to’lovga qobilligi yuqori bo’lgan 
mijozlarining kredit olish imkoniyatini keskin pasaytiradi. 
Uerta de Soto o’zining ilmiy izlanishlarida banklarning kredit 
emissiyasini tartibga solish masalasini chuqur tadqiq qilgan. Uning “Pullar, bank 
krediti va iqtisodiy sikllar” nomli monografiyasida banklarning kredit