Ko‘llar haqida umumiy ma’lumot

1-rasm. Ko‘l botig‘i va uning qismlari

Ko‘l tubida yuza to‘lqinlar ta’siri sezilmaydi, yorug‘lik ungacha yetib kelmaydi.

Ko‘l paydo bo‘lgan paytdan boshlab undagi suv massalari bilan ko‘l kosasi va ko‘lni o‘rab turgan muhit o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik vujudga keladi. Shu bog‘liqlik tufayli ko‘l o‘ziga xos bo‘lgan rivojlanish sharoitiga ega bo‘ladi. Bu rivojlanishning ayrim qirralari to‘lqinlar ta’sirida qirg‘oqlarning yemirilishida- abraziyada, yemirilish mahsulotlarining ko‘lning qirg‘oqqa yaqin qismida yotqiziqlar sifatida to‘planib, suv osti qirg‘oq terrasasini hosil qilishida, ko‘lga kelib quyiladigan daryolarning loyqa oqiziqlarni olib kelishi va ularning cho‘kishida hamda boshqa jarayonlarda o‘z aksini topadi.

Ko‘llar morfologiyasi va morfometriyasi

Ko‘llarning suv yuzasi maydoni, uni chegaralab turgan qirg‘oq chizig‘i va ko‘l kosasining shakllari ko‘llar morfologiyasini ifodalaydi. yer yuzasida barcha morfologik belgilari bo‘yicha aynan o‘xshash bo‘lgan ko‘llarni topish murakkab vazifa hisoblanadi. Ko‘llar shakli, o‘lchamlarining sonli qiymatlarda ifodalanishi ko‘llar morfometriyasi deb yuritiladi.

Ko‘llarning shakl va o‘lchamlari, ya’ni morfometrik ko‘rsatkichlarini aniqlash uchun ularning izobatlarda ifodalangan tegishli masshtabdagi plani bo‘lishi kerak. Suv havzalarida, jumladan, okeanlar, dengizlar, ko‘llar va daryolarda bir xil chuqurlikka ega bo‘lgan nuqtalarni tutashtiradigan chiziqlar izobatlar deb nomlanadi. Ko‘llarning izobatlarda ifodalangan plani ko‘l yuzasini syomka qilish va ko‘lda bajarilgan chuqurlik o‘lchash ishlari ma’lumotlari asosida chiziladi.
Ko‘llarning morfometrik ko‘rsatkichlarini ikkita, ya’ni suv yuzasi va ko‘l kosasi guruhlariga bo‘lib o‘rganamiz.
I. Ko‘llar suv yuzalarining shakl va o‘lchamlari ko‘lning suv yuzasi, uning maydoni, uzunligi, kengligi, qirg‘oq chizig‘i va izobatlar uzunligi, ularning egri-bugriligi kabi ko‘rsatkichlar orqali ifodalanadi.
Ko‘l yuzasi maydoni "0" izobat, ya’ni qirg‘oq chizig‘i bilan chegaralanadi. Bu ko‘rsatkich orollar maydonini qo‘shib yoki ularni hisobga olmay aniqlanishi mumkin.