Ko‘llar haqida umumiy ma’lumot

Ko‘llarning maydon va hajm egri chiziqlari
Maydon egri chizig‘i (ba’zan batigrafik, ayrim hollarda gipsografik egri chiziq deb ham ataladi) ko‘l chuqurligi bilan unga mos keladigan maydonlarni o‘zaro bog‘laydi (11.2-rasm). Ko‘llarning maydon egri chizig‘i chizmalaridan ko‘llarni o‘rganish bilan bog‘liq bo‘lgan ilmiy va amaliy masalalarni hal etishda keng foydalaniladi.
Hajm egri chizig‘i ko‘lning chuqurliklari bilan ularga mos keladigan hajmlar orasidagi bog‘lanishni ifodalaydi (2-rasm).
Ko‘rib chiqilgan egri chiziqlarning barchasi, yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, limnologik va gidrologik tadqiqotlarda muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘rta Osiyo ko‘llari morfologiyasi va morfometriyasi. O‘rta Osiyo ko‘llari ham bir­biridan suv yuzasi maydonining o‘lchamlari, ularning ko‘rinishi, ko‘l kosalarining shakllari, chuqurligi va boshqa ko‘rsatkichlari bilan farqlanadi.
Suv yuzasi maydoni bo‘yicha Orol, Balxash va Issiqko‘llardan keyin Aydarko‘l, Sariqamish ko‘llari turadi. Har ikki ko‘l ham o‘lkamizning tekislik qismida, inson xo‘jalik faoliyati, ya’ni antropogen omil ta’siri natijasida hosil bo‘lgan.
Tog‘ ko‘llari ichida (Issiqko‘lni hisobga olmaganda) suv yuzasi maydoni bo‘yicha Qorako‘l (F_k=380 km²), Sonko‘l (F_k=274,6 km²), CHatirko‘l (F_k=160 km²) va Sarez (F_k=79,6 km²) ko‘llari eng yirik hisoblanadi.

2 ­ rasm. Orol dengizining maydon va hajm egri chizig‘i


Ko‘llar kosasining o‘lcham ko‘rsatkichlari. Yirik ko‘llar (Orol, Issiqko‘l)ni hisobga olmaganda, Sariqamish ko‘li suv hajmining (V = 28,5 km³) kattaligi bilan ajralib turadi. Undan keyingi o‘rinni suv hajmi V=26,53 km³ bo‘lgan Qorako‘l egallaydi. Umuman, O‘rta Osiyoda suv hajmi 1 km³ dan katta bo‘lgan ko‘llar soni bor­yo‘g‘i 8 ta ni tashkil etadi. Tog‘li hududlardagi ko‘llar chuqurligining kattaligi bilan tekislik ko‘llaridan keskin ajralib turadi. Masalan, Sarez ko‘lining eng katta chuqurligi 499,6 m bo‘lsa, Qorako‘lda 238 m, Sarichelakda esa 234 m va hokazo.
Tekislik ko‘llarida esa, yuqoridagining aksi kuzatiladi. Masalan, suv sig‘imi nisbatan katta bo‘lgan Sariqamish ko‘lining eng katta chuqurligi bor-yo‘g‘i 39,5 m ni tashkil etadi. Bu qiymat ham mavsumlar va yillar davomida o‘zgarib turadi.