– islomdagi mistikasketik oqimdir. Mistitsizm, mistika so’zlari qadimiy
yunon tilidagi mystikos – «yashirin», «sirli» so’zidan olingan bo’lib, ilohiyat bilan
bevosita muloqot qilish mumkinligi haqidagi ta’limot. Bu ta’limot insonning Xudo
bilan aql va hissiyotdan yuqori bo’lgan sirli aloqasi bo’lib, uning natijasida insonda
Xudoni bilish hosil bo’ladi. Qadimiy Sharq va yunon dinlarida ham insonni
elementlari bor edi. Yakkaxudolik dinlarining barchasida mistitsizmga xos unsurlar
mavjud. Hayotning barcha sohalari diniy e’tiqod bilan bog’liq bo’lgan o’rta asrlarda
O’rta asrlarda xristianlikda mistitsizmning ikki yo’nalishi – mavjud bo’lib, ular
ortodoksalcherkov mistitsizmi va yeretik mistitsizm edi. Birinchisiga ko’ra, inson
yetishishi mumkin bo’lsa, ikkinchisining ta’limotiga ko’ra, inson o’z harakatlari bilan
Tasavvuf, sufiy yoki mutasavvif so’zlarining kelib chiqishi haqida turlicha fikrlar
yig’iluvchi zohid kishilar)ga tegishli deb ta’kidlaydilar. G’arbiy Yevropa
82
(
sophia) so’zidan kelib chiqqan degan fikrga moyil bo’lishgan. Umar Farid Kam
(1861-1944) «Vahdati vujud» asarida, Shamsiddin Somiy (1850-1905) esa «Qomusi
turkiy» asarining «tasavvuf» va «sufiy» moddalarida ushbu fikrni yoqlaydilar. Shayx
Saffet Yetkin ham shu nuqtai nazarni himoya qiladi. Ismoil Xaqqiy Izmirlik esa bu
fikrni rad etib, zohidlik yo’liga suluk solgan kishilarning «sufiya» ismi bilan mashhur
bo’lishi, yunoncha asarlarning tarjima qilinishi va falsafaning musulmonlar orasida
tarqalishidan avval sodir bo’lgan, degan dalillarni ilgari suradi va «sufiy» so’zining
yunon tilidan olinganligiga qarshi chiqadi. Endilikda bu so’zning «suf» (jun chopon)
so’zidan kelib chiqqanligi haqidagi o’rta asr musulmon olimlari ta’kidlagan fikr
umumqabul qilingan fikr hisoblanadi. Chunki sufiylarning asosiy belgilari ularning
dag’al jundan kiyim kiyishlari edi. Shimoliy Arabiston va Suriyada xristianlikning
turli sektalariga mansub jahongashta monax va anaxoretlar «sufiy» deb atalar edi,
degan ma’lumotlar ham bor.
Tasavvufga asos bo’lgan tarkidunyochilik kayfiyati deyarli islom bilan bir davrda
yuzaga keldi. Sufiylikning ilk namoyandalari deb Payg’ambarning Abu Dardo, Abu
Zarr, Huzayfa (vafotlari VII asrning ikkinchi yarmi) kabi sahobalari hisoblanadi.
Ammo islomdagi mistik-asketik oqimning shakllanishi VIII asrning o’rtalari-IX
asrning boshlariga tegishli. Bu davrda sufiylar qatoriga muhaddislar, qorilar,
qussoslar, Vizantiya bilan chegara urushlarida qatnashgan jangchilar, kosiblar,
tijoratchilar, jumladan, islomni qabul qilgan xristianlar kirganlar. Bu davrda sufiy yoki
Do'stlaringiz bilan baham: