Классические законы г


attasavvuf  terminlari  hali  keng  tarqalmagan  edi:  uning  o’rniga  zuhd



Download 1,05 Mb.
Pdf ko'rish
bet56/65
Sana31.12.2021
Hajmi1,05 Mb.
#213816
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   65
Bog'liq
islom dini asoslari va manaviyati

attasavvuf 

terminlari 

hali 

keng 


tarqalmagan  edi:  uning  o’rniga  zuhd 

(tarkidunyochilik)  yoki  zohid,  obid  so’zlari  ishlatilar  edi. Islomdagi  bu  mistikasketik 

oqimning  paydo  bo’lishi  va  taraqqiy  etishiga  musulmon  jamiyatidagi  ilk  ikki  asr 

davomidagi siyosiyijtimoiy beqarorlik, diniy hayotning murakkabligi, uning natijasida 

kelib  chiqqan  ma’naviyg’oyaviy  izlanishlar  va  boshqa  dinlarning,  xususan, 

xristianlikning ta’sirini ko’rsatish mumkin. 

Ilk davr sufiylari, aniqrog’i, zohid va obidlariga xos xususiyatlar quyidagilardan iborat 

edi:  Qur’oni  karim  oyatlari  ustida  chuqur  fikr  yuritish,  Qur’on  va  Payg’ambar 

sunnatlariga  qat’iy  amal  qilish,  kechalarini  nafl  ibodatlar  bilan  bedor  o’tkazish, 

kunduzlari  ro’za  tutish,  hayot  lazzatlaridan  voz  kechish,  gunohdan  saqlanish,  hokim 

va  harbiylardan  o’zini  yiroq  tutish,  halol  va  harom  orasini  juda  uzoq  tutish  (vara’), 

o’zini Alloh ixtiyoriga topshirish (tavakkul) va h.k. 

Sufiylik ta’limoti mu’taziliylardagi mavhum ilohiyotga oid fikrlar, obro’li shaxslarga 

ko’rko’rona  taqlid  qilish,  muqaddas  matnlarga  so’zmaso’z  itoat  etishdan  farqli 

o’laroq,  insonga  asosiy  ob’ekt  sifatida  qaraydi:  inson  amallarini  boshqaradigan 

ruhoniyatning  mayda  qirralarini  ham  chuqur  tahlil  qilish,  shaxsiy  kechinmalarga 

e’tibor  bilan  qarash  va  diniy  haqiqatlarni  chuqur  his  qilish  –  ularga  xos 

xususiyatlardan  edi.  Shu  bois  ham  ziyrak  psixolog,  Ilm  alqulub  valxavotir  (Qalblar 



va fikrlar ilmi)ga asos solgan al Hasan al Basriy (v. 728 y.) sufiylikning asoschilaridan 

hisoblanadi. 




 

 

83 



Al  Hasan  al  Basriyning  ashoblari,  basralik  zohidlar  –  Raboh  ibn  Amr,  Rabi’a  al-

Adaviya (v. 752-53 y.), Molik ibn Dinor (131/748-49), Shaqiq al-Balxiy (v. 770 y.) va 

Fuzayl  ibn  Iyod  (v.  778  y.),  Sulaymon  ad-Doroniylarning  (VIIIIX  asrlar)  va’z  va 

ma’ruzalarida  Allohga  bo’lgan  sof  muhabbat,  unga  yaqinlashishga  bo’lgan  intilish 

haqidagi  fikrlar  paydo  bo’ldi.  O’sha  davrdan  boshlab  ular  sufiylikka  aniq  mistik 

xarakter  bag’ishladilar  va  bu  ta’limotlar  sufiylik  mafkurasining  o’ziga  xos 

xususiyatiga aylandi. 

IX  asr  davomida  tasavvuf  nazariyoti  va  amaliyotini  ishlab  chiqish  uchun  qizg’in 

harakatlar  davom  etdi.  Basra  bilan  bir  qatorda  Bag’dod  va  Xuroson  sufiylik 

maktablari  ham  eng  nufuzli  maktablar  sirasiga  kirdi.  Ularning  namoyandalari 

avvalgidek sufiyning ichki dunyosiga asosiy e’tiborni qaratar edilar. Ularning  ahvol

maqomotlariga  batafsil  tavsiflar  berdilar.  Boshqa  mistik  ta’limotlar  kabi  sufiylikka 

«dunyo  gunohkorligidan»  poklanib,  ilohiyotga  yaqinlashishiga  olib  boradigan  yo’l 

(tariq)  sifatida  qaradilar.  «Niyyatlar»  haqidagi  ta’limot  yanada  chuqurlashtirildi. 

Bunda  o’zo’zini  nazorat  (muroqaba,  muhosaba)  qilishga  erishish  uchun  ibodatning 

«ixlos» va «sadoqat» bilan bo’lishiga asosiy urg’u beriladi. Bag’dodlik ilohiyotchi al-

Muhosibiy  tomonidan  shakllantirilgan  ta’limotning  Xurosonda  ham  ko’plab 

tarafdorlari topildi va ular keyinchalik «malomatiylar» nomini oldilar. 

Tasavvufda  Allohga  yetishish  (vasl)  –  unga  qo’shilib  ketish  (baqo)  bilan  bo’lishi 

mumkin,  degan  fikr  ilgari  surildi.  Bu  masala  keng  omma  orasida  tushunarli 

bo’lmaganligi va mazkur g’oya tarafdorlari al-Husayn ibn Mansur alHalloj (qatli 922 

y.),  Ibn  Ato,  Ayn  alQudot  alHamadoniy  kabi  kishilarning  qatl  etilishi  boshqa 

sufiylarni xushyorlikka chaqirdi. 

Tasavvufning  manbalardagi  talqini  quyidagi  yo’sinda:  bunga  ko’ra,  ba’zi 

musulmonlar  kalom  va  mantiq  ilmlaridagi  turli  ko’rinishdagi  tortishuvlardan,  quruq 

bahslardan o’z qalblarini saqlab, Alloh taoloning muhabbati yo’lida  zuhd va taqvoni 

o’zlariga  kasb  qilib  oldilar.  Ularga  «sufiy»  deb  nom  berildi.  Islom  dinida  birinchi 

sufiy  nomini  olganlardan  Abu  Hoshim  ash-Shomiy  (v.  776-77  y.),  tasavvuf  usuliga 

birinchi marta sharh bergan kishi Imom Molikning shogirdi Zunnun al-Misriy (v. 869-

70  y.),  minbardan  turib  birinchi  marotaba  tasavvufga  chaqirgan  kishi  Abu  Bakr  ash-

Shibliy  (v.  945-46  y.),  tasavvuf  usulini  kengaytirib  tartibga  solgan  kishi  Junayd  al-

Bag’dodiy  (v.  1007-08  y.)  edilar.  Ayollardan  birinchi sufiy  bo’lgan  kishi  Robi’a al-

Adaviyadir  (v.  752-53  y.).  Umuman  olganda,  tasavvufning  rivojlanish  yo’li  islom 

tarixining ajralmas bir bo’lagidir. 

Movarounnahrga  sufiylik  Xuroson  orqali  kirib  keldi.  Keyingi  davr  sufiylarining 

talqiniga ko’ra, Movarounnahrda sufiylik oqimi aqoid olimi shayx Abu Ya’qub Yusuf 

al-Hamadoniy (v. 1140-41 y.) shaxsidan boshlanadi. Unga ko’ra, Yusuf al-Hamadoniy 

maktabi ikki tarmoqqa ajratiladi: 


Download 1,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   65




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish