Kitap Kapağı. cdr

Yayla Hakkındaki Kavramlar 

Yayla ve yaylacılığa ait uygulamalar sadece Türklere ait olmayıp hayvan üretimine 

sahip  olan  Asya,  Avrupa  ve  Afrika’daki  toplumlarda  da  buna  ait  uygulamaları  görmek 

mümkündür. Özellikle bozkır medeniyeti çevresindeki toplumlarda yaylacılık faaliyetlerinin 

birçok  uygulamada  benzerlik  gösterdiğini  görmekteyiz.    Yaylacılık  faaliyetleri  aynı 

zamanda  doğanın  ve  iklimin  tasarrufu  ile  sürdürülen  bir  uygulama  olarak  karşımıza 

çıkmaktadır.  Hareketler,  zamanın  kullanımı  ve  hukuki  uygulamaların  kaynağında 

coğrafyanın  ortaya  çıkardığı  şartlar  etkili  olmaktadır.  Doğa  insanların  ve  bu  toprakların 

vazgeçilmezi olan hayvanların hareketleri üzerinde belirleyici konumdadır. 

Yaylak  ve  kışlak  hayatı  yaşayan  bozkır  Türkleri,  barınakları  olan  yurtlarına  halı, 

kilim,  sicim,  keçe,  kolan  gibi  çeşitli  yaygıları  yerleştirmişlerdir  (Mandaloğlu,  2014:  64). 

Bozkır  Türklerinin  ekonomilerinin  hayvancılığa  dayalı  olması,  yiyecek  ve  içeceklerin 

hayvansal ürünlerden elde edilmesine neden olmuştur. Konar-göçer bozkır Türkleri yiyecek, 

giyecek,  barınak  ve  göç  vasıtalarını  kendileri  temin  ederler,  buna  karşılık  yerleşik 

komşularından  hububat, baharat, pirinç, çay gibi  şeyler alırlardı (Diyarbekirli, 1972:  33). 

Göçerlerin  hayatında  atların  belirleyici  bir  özelliğe  sahip  olduğunu  bilmekteyiz;  atlar  bu 

hayat  tarzının  şekillenmesinde  ve  sürdürülmesinde  en  önemli  unsur  olarak  kabul 

edilmektedir. Öztürk’ün aktardığına göre (2013: 85), Türklerde at ve atın kullanımı ile ilgili 

en fazla ve isabetli çalışmayı Eberhard’ın yaptığını düşünmekteyiz. Ülkü Dergisi Ekim 1940 

sayısında  yayınladığı  “Çin  Kaynaklarına  Göre  Orta  Asya’daki  At  Cinsleri  ve  Beygir 

---

116 

Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, 26 - 28 Eylül 2019 - Giresun  

International Symposium on Transhumance and Upland Settlement Culture, 26

th

 - 28

th

 of September 2019 – Giresun 

 

Yetiştirme Hakkında Malumat” ve yine Ülkü Dergisi’nin, Mayıs 1940 sayısında yayınladığı 

“Çin Kaynaklarına Göre Türkler ve Komşularında Spor” adlı makaleleri Türklerde atın ne 

zaman kullanılmaya başlandığı konusunda değerli bilgiler içermektedir. Kaynaklarda at ile 

birlikte  anılan  hayvan  ise  koyundur,  Türk  kültür  coğrafyasında  farklı  koyun  cinslerinin 

olduğunu bilmekteyiz. 

Türkler  hayvanların  etinden,  sütünden,  derisinden,  yününden  faydalanarak 

ekonomilerine  katkıda  bulunmuşlar,  ekonomilerinin  gelişmesini  sağlamışlardır.  Etten 

pastırma, sucuk gibi ürünler elde ederken, sütten yoğurt, peynir, çökelek, yağ gibi ürünleri 

imal  etmişlerdir.  Hayvan  besleyiciliği  bozkırlarda  hareketli  bir  yaşamı  zorunlu  kılmıştır 

(Mandaloğlu,  2014:  90).  Bozkır  Türklerinin  ekonomilerinde  önemli  bir  yere  sahip  olan 

hayvanlardan  birisi  de  koyun  olup,  etinden,  sütünden,  derisinden,  tezeğinden 

faydalanılmaktadır. Bunun yanında iyi bakımlı koyunlar her yıl kuzu doğurduğundan aynı 

zamanda  zenginlik  aracı  kabul  edilmektedir.  Koyun,  Türk  iktisadi  hayatının  temelini 

oluşturuyordu.  Avrupa’da  pek  az  koyun  cinsi  bulunduğu  halde,  Asya’da  sayısız  koyun 

cinsinin olduğu bilinmektedir (Rasonyı, 1971: 51). Koyunu sadece et ve süt kaynağı olarak 

düşünmemek gerekir. Koyun gıda temininin yanı sıra, çadır yapımı, giyim ve yakıt sağlama 

gibi konularda ham madde elde edilebilen bir hayvandır. Hunlar ve diğer bozkır kavimleri 

sadece  yemek  için  milyonlarca  hayvan  beslemezler.  Bu  hayvanlardan,  geri  kalan 

ihtiyaçlarının  neredeyse  tamamını  karşılayabilirlerdi.  Çok  fazla  sayıda  hayvan 

beslenmesinin en önemli sebebi budur. Hayvan sadece gıda kaynağı değildir. Bu noktada 

da, farklı ihtiyaçlara cevap verebilen en önemli hayvan koyundur (Öztürk, 2013: 95).  

Bozkır hayvancılığının at ile koyundan sonra en önemli üyesi sığırdır. Sığır besleyen 

aileler koyun ya da başka bir hayvan beslemezler. Sığır koyundan çok daha fazla ota ve suya 

ihtiyaç  duyar.  Bu  nedenle  sulu  çayırlar  bu  hayvanlar  için  daha  uygundur.  Büyükbaş 

hayvanlar  aldıkları  ot  ve  suyun  karşılığını  fazlasıyla  verirler  (Öztürk,  2013:  92).  Hayvan 

sürülerin idare eden çoban, hafife alınacak, küçümsenecek bir kimse değildir. Dolayısıyla, 

büyük hayvan sürülerini idare eden ve onlardan ekonomik değeri olan ürünler elde edilen 

kavimleri de medeniyetsiz, barbar olarak nitelemek, konunun derinliğini anlayamamaktan 

ileri gelir. Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki çobanlık, hayvan beslemekle aynı şey değildir 

(Öztürk, 2013: 79).