Kirisiw Tiykarg’i bo’lim

Juwmaqlaw
Ozbekistan Respublikasi mineral shiyki zat resurslanna bay. Ozbekistan Mendeleev dawirlik kcstesindegi derlik barliq elementler kanleri bar. Har jili onlap mineral shiyki zat kanleri iske tiisirilip atir.

Hazirge shekem 2,7 mmnan ziyat turli paydali qazilma kanleri ham mineral jerler amqlangan. Olar 100 ge jaqin mineral shiyki tiirlerin oz ishine aladi. Solardan 60 tan artigi islep shiganwga qaratilgan. 900 dan artiq kan izlep tabilgan bolip, olardin tastiyiqlangan zapaslan 970 mlrd. AQSh dollarm payda etedi. Sonin menen birge uliwma mineral shiyki zat potenciali 3,3 trillion AQSh dollannan artigiraq bahalanadi.

Ozbekistanda qazilma bayliqlardi izlep tabiw, iske tiisiriw, qazip aliw, tasiw processlerinde koplep jerler qaziladi, kereksiz taw jinislan awdarmalan payda boladi.

Jer qiymildawi, jilisiwlar ham sel qawipi bolgan Ozbekistannm taw aldi ham tawli territoriyalannda jaylasqan shigindi xanalar ekologiyaliq qawipsizlik talaplarma toliq juwap bermeydi. Gaz, neft ham basqa qazilmalardin koplep shiganliwi jer qozgaliw ham silkiniwlerge sebep boliwi miimkin.

Uzaq waqit dawammda O/bckistan shiyki zat bazasi esaplamp, altin, volfram, mis, uran, neft, gaz komirdin koplep qazip shiganliwi qayta tiklcnbeytugin bul resurslar zapasina jaman tasir korsetti. Aymm kanlerdegi gaz zapasi tawsiliw shamasmda. Qazilma bayliqlardan toliq paydalamwdin tamiyinlenbegenligi natiyjesinde taw kan sanaatinda payda. bolatugm shigmdilar qorshagan ortaliqtm kushli pataslamwina sebep bolmaqta.

Ozbekistanda 60 jildan artiq waqit dawammda uran qazip almadi. Bul dawir ishinde 150 ge jaqm radioaktiv pataslangan uchastkalar payda bolgan ham olarda amawli dastur boymsha dezaktivaciya, rekultivaciya qiliw kerek. Ozbekistannan 30 km araliqta Mayli suw (Qirgizistan) daryasi jagalarmda 23 shigmdixanalarda ulken kolemdegi radioaktiv shigmdilar saqlanadi. Bul regional ekologiyahq mashqala deregi. Sel yamasa silkiniwler natiyjesinde bul shigmdilardin Mayli suw ham Sirdaryaga tiisiwi Ozbekistanda 300 km2 maydanda, 1,5 mln nan artiq xaliq jasaytugm territoriyada ekologiyahq mashqalam keltirip shigariw mumkin (Milliy doklad, 2005).

Mineral resurslardan paydalamwdi tartipke saliw ushm Ozbekistanda ≪Jer asti qazilmalari haqqinda≫ (2002) mzam qabil qihngan.

Shigindilir mashqalasm sheshiw Ozbekistandagi eh daslepki ekologiyahq mashqalalardan esaplanadi:. Taw kan sanaati en lilken kolemdegi shigmdilirdi beredi. Hai ill orta esapta 100 mln tonnadan artiq sanaat, turmisliq ham basqa shigmdilar payda boladi ham 15-20 % zaharli. Respublikada shigmdilardi jaylastinw ham ziyansizlandiriw, qayta islew talapqa toliq juwap bermeydi. Nawayi, Tashkent, Jizzax walayatlari ham Tashkent qalasinda en kop shigmdilar payda boladi ham jaylastmladi. Qayta islenetugm qatti shigmdilar 14-15% quraydi. Bul tarawdagi jumislardi tartipke saliw maqsetinde Ozbekistanda 2002 jili ≪Shigmdilar haqqinda≫ gi mzam qabil qihngan.