Kirisiw. O’siw h’a’m rauajlanıwdın’ ulıwma nızamlıqları. Реже: Adam organizminin’ bir pu’tinligi

Ten’ salmaqlılıq organı (vestibulyar analizator).
Jobası
1.Ten’ salmaqtı saqlaw organı
2.Bulshıq et seziwi
İ3.ys seziw organlaır
4.Da’m seziw
Ten’ salmaqlılıq organı vestibulyar analizator dep te ataladı. Ol adam denesinin’ ken’islikte belgili bir ten’ salmaqlılıqta bolıwın tamiynleydi. Tik turg’anda, juwırg’anda, sekirgende, ayaq oyının oynag’anda, za’ngi menen joqarıg’a ko’terilgende ha’m to’menge tu’skende, yag’nıy ken’islikte adam denesin en’ a’piwayı halattan quramalı halatlarg’a o’tkende denesinin’ ten’ salmaqlılıg’ın ta’miynlewshi vestibulyar (apparat) analizatorlar bolıp esaplanadı. Eger onın’ jumısı buzılsa, adam denesinin’ ten’ salmaqlılıg’ın saqlaw qasiyeti pa’seyedi yamasa pu’tinley jog’aladı.
Ten’ salmaqlılıq organının’ du’zilisi. İshki qulaqtın’ baqanshaq bo’liminde esitiw retseptorları, da’liz ha’m yarım shen’ber kanalshalar ishinde bolsa, vestibulyar analizatorlardın’ seziwshi kletkaları jaylasqan. Olardın’ titirkeniwi vestibulyar nervine o’tip miy ko’pirshesindegi qabıq astı ten’ salmaqlılıq orayına, onnan shıg’ıp miyshege ha’m bas miy yarım qabıg’ındag’ı ten’ salmaqlılıq orayına baradı.
Bulshıq et, sin’ir, ha’m buwınlar arqalı seziw (ha’reket analizatorları). Bulshıq et, sin’ir, ha’m buwınlarda retseptorlar bolıp, olar proprioretseptorlar dep ataladı. Bulshıq et qısqarg’anda onın’ sin’irlerindegi retseptorlar, bulshıq et bosasqanda bolsa, onın’ talshıqları arasındag’ı retseptorlar titirkenedi. Bul retseptorlarda payda bolg’an titirkeniw seziwshi nerv talshıqları arqalı bas miydegi ha’reket orayına jetip baradı. Ol jerde payda bolg’an qozıw analiz ha’m sintez etilip, denenin’ anaw yaki mınaw bo’liminde ha’reket orınlanadı.
Bulshıq et ha’m olardın’ sin’irlerindegi seziwshen’likti İ.M.Sechenov teren’ u’yrengen. Ol bulshıq et ha’m sin’irlerdegi seziwshen’likti qaran’g’ı yamasa jasırın seziw dep atag’an.
Teri arqalı seziw. Teridegi awırg’anlıqtı seziwshi retseptorlardın’ titikeniwi seziwshi nerv talshıqları arqalı, miydegi to’mengi nerv oraylarına, olardan arqa miydegi qabıq astı orayına en’ aqırında bas miy yarım sharları qabıg’ının’ artqı oraylıq qarıq aralıg’ında jaylasqan seziw oraylarına baradı. Oraydag’ı nerv kletkalarında bul ta’sir analiz ha’m sintez etilip awırg’anlıqtın’ tabiyatı anıqlanadı.
Teridegi temperaturanı seziwshi retseptorlardın’ sanı 300 mın’ do’gereginde bolıp, olardan 30 mın’ı suwıqtı, qalg’anları ıssını sezedi. Suwıqtı seziwshi retseptorlar terinin’ u’stin’gi betine jaqınıraq, ıssını seziwshi retseptorlar teren’irek qabatta jaylasqan. Sıypalawdı ha’m basımdı seziwshi retseptorlar 500 mın’day. Olardın’ seziwshen’ligi terinin’ ha’r turli bo’limlerinde ha’r qıylı boladı