Kirisiw. O’siw h’a’m rauajlanıwdın’ ulıwma nızamlıqları. Реже: Adam organizminin’ bir pu’tinligi

Ko’zdin’ du’zilisi. Ko’z bas su’yeginin’ arnawlı shuqırshası- koz oyıgında jaylasqan. Ko’z almasınan, koriw nervi, ja’rdemshi bo’limlerden (ko’z almasın ha’reketlendiriwshi bulshıq etler ha’m olardın’ nervleri, qabaq ha’m kirpikler, ko’z jası bezleri, qan-tamırları sıyaqlılardan turadı). Ko’z alması domalaq formada du’zilgen bolıp, aldın’g’ı ha’m keyingi polyuslerge iye boladı. Ko’z alması ishki ha’m sırtqı bo’limlerden ibarat. Sırtqı bo’limi ush qabat, sırtqı - fibroz, ortan’g’ı qan tamırlar ha’m ishki - tor ta’rizli perdeden quralg’an. İshki bo’limine ko’z ishinin’ suyıqlıg’ı, ko’z gawharı ha’m shiyshe ta’rizli dene kiredi. Ko’z almasının’ sırtqı- fibroz perdesi eki bo’limge bo’linedi. Onın’ aldın’g’ı bo’limi muyiz (shak) perde dep atalıp, ol shiyshege uqsas tıp-tınıq, jaqtılıq nurların sındırıw qa’siyetine iye. Sırtqı - fibroz perdenin’ qaptal ha’m artqı bo’limi ko’zdin’ aq perdesi (sklera) dep ataladı. Ko’zdin’ qan tamır qabatı bolsa, ozinin’ atına sa’ykes qan tamırlarına bay bolıp, ko’z toqımaların azıqlıq zatlar ha’m kislorod penen tamiynleydi. Bul qabattın’ aldın’g’ı bo’limi ren’li perde dep ataladı. Usı perdenin’ ortasında domalaq tesikshe bolıp, ol ko’z qarashıg’ı dep ataladı. Tesikshenin’ aynalasında ko’z qarashıg’ını ken’ettiriwshi ha’m taraytıwshı bulshıq etler boladı. Ko’z almasının’ ishki - tor ta’rizli perdesi ayrıqsha a’hmiyetke iye, sebebi onın’ arqa bo’liminde jaqtılıqtı ren’lerdi qabıl etiwshi retseptorlar jaylasqan.
Ko’z almasının’ ishki bo’limi ko’z gawharı ko’z ishinin’ suyıqlıg’ı ha’m shiyshe ta’rizli deneden ibarat. Bulardın’ ha’mmesi tınıq, shiyshe ta’rizli bolıp, ko’zge tu’setug’ın jaqtılıq nurın sındırıw qasiyetine iye.
Ko’zdin’ optik sistemasına onın’ mu’yiz perdesi, ko’z ishinin suyıqlıg’ı, gawhar ha’m shiyshe dene jatadı. Bular ko’zge kelip tusetug’ın jaqtılıqtın’ nurın sındırıp o’tkeredi ha’m onı ko’zdin’ tor perdesine jaylasqan retseptorlarg’a jıynap beredi. Jaqtılıqtın’ nurın sındırıp o’tkeriwde ko’zdin’ gawharı a’hmiyetli orın tutadı. Jaqındag’ı zatlarg’a qarag’anda ko’zdin’ gawharı qalın’laydı. Uzaqtag’ı na’rselerge qarag’anda jalpayadı. Gawhar formasının’ bunday o’zgeriwi akkomodatsiya dep ataladı.