Kirisiw. O’siw h’a’m rauajlanıwdın’ ulıwma nızamlıqları. Реже: Adam organizminin’ bir pu’tinligi

Reflektorlıq duga
Organizmnin’ barlıq organlarında titirkendiriwshini seziwshi nerv ushları-retseptorlar jaylasqan. Retseptorlar du’zilisi, jaylasıwı h’a’m funktsiyasına qaray h’a’r qıylı boladı. Ayırım retseptorlar a’piwayı du’zilgen nerv ushları ko’rinisinde bolsa, ekinshi birewi quramalı du’zilgen seziw organlarının’ bo’lek elementi esaplanadı. Mıs: ko’zdin’ tor perdesi.
Retseptorlar jaylasıwına qaray eksteroretseptorlar, proprioretseptorlar h’a’m interoretseptorlar bolıp bo’linedi. Eksteroretseptorlar sırtqı ortalıqtan titirkendiriwdi qabıllaydı. Og’an ko’zdin’ tor perdesinin’ qabıllawshı bo’limi, qulaq, teri retseptorları, iyis seziw h’a’m da’m seziw organları jatadı. İnteroretseptorlar ishki organlardın’ (ju’rek, bawır, bo’teke, qan tamırlar h’a’m t.b.). tkanında jaylasqan h’a’m ol organlardın’ ishki ortalıg’ının’ o’zgerisin qabıllaydı. Proprioretseptorlar bulshıqetlerde sin’irlerde h’a’m buwınlarda jaylasıp bulshıqetlerdin’ qısqarg’anın, sozılg’anın qabıllaydı, yag’nıy denenin’ jag’dayı h’a’m h’a’reketi jo’ninde xabar beredi. Ma’lim ku’shke h’a’m ta’sir etiw waqtına iye, adekvat titirkendiriwshinin’ ta’sirinde retseptorlarda qozıw qublısı payda boladı. Payda bolg’an qozıw orayg’a umtılıwshı nerv talshıg’ı arqalı retseptordan oraylıq nerv sistemasına beriledi.
Oraylıq nerv sistemasında aralıq neyronnın’ esabınan refleks qısqa orınlı akttan nerv sistemasının’ bir tutas xızmetine aylanadı. Oraylıq nerv sistemasında kelip tu’sken signallar qayta islenedi h’a’m oraydan qashıwshı nerv talshıg’ına uzatıladı. Refleks na’tiyjesinde xızmeti o’zgeretug’ın xızmet atqarıwshı organ effektor delinedi. Retseptordan baslap xızmet atqarıwshı organg’a shekem nerv impulsının’ o’tken jolı reflektorlıq duga dep ataladı. Olardın’ bo’limleri o’z-ara sinapslar ja’rdeminde baylanısqan. Bul reflekstin’ materiallıq tiykarı.
Baylanıslılıq sonda, h’a’r qanday reflektorlıq aktta miydin’ h’a’r qıylı bo’limlerine impuls uzatıwshı bir topar neyronlar qatnasadı, yag’nıy reflektorlıq reaktsiyag’a ulıwma organizm tartıladı. Haqıyqatında da eger adam ku’tpegende qolına iyne tıg’ıp alsa, ol qolın birden silkip tartadı. Bul reflektorlıq reaktsiya. Bunda tek qoldın’ bulshıqetleri qısqarıp qalmaydı. Dem alıw o’zgeredi, ju’rek, qan-tamırdın’ xızmeti o’zgeredi. Yag’nıy juwap qaytarıw reaktsiyasına pu’tin organizm qosıladı. Reflektorlıq akt,-ulıwma organizmnin’ koordinatsiyalang’an reaktsiyası.