Кирисиў. Жеке раўажланыў биологиясы пәниның раўажланыў

Лекция-11
Омыртқалы ҳәм омыртқасыз ҳайўанлар раўажланыўының ҳар-
қыйлылығы. 
План 
1. Эмбрионаллық раўажланыўдың дәўирлерге бөлиниўи 
2. Эмбрионнан кейинги раўажланыўдың метаморфоз қубылыслары 
3. Төменги омыртқалылардың метаморфозы 
4. Туўры ямаса личинкасыз раўажланыў 
 
Таяныш сөзлер: 
-Эмбрионналлық 
раўажланыўлардың дәўирлерге 
бөлиниўи; -Личинкалар ҳәм олардың әҳмийети; -Эмбрионнан кейинги 
раўажланыўдың метаморфоз қубылыслары; -Төменги омыртқалылардың 
метаморфозы; -Туўры ямаса личинкасыз раўажланыў. 
 
Эмбрионаллық раўажланыўдың дәўирлерге бөлиниўи 
Жас ҳайўан мәйек қабығынан ямаса ана денесинен шыққаннан кейин 
эмбрионал раўажланыўдың кейинги дәўири басланады. Раўажланыў туўры 
ямаса өзгериў (метаморфоз) менен болыўы мүмкин. Туўры раўажланғанда жаңа 
туўылған ҳайўан төли ересек ҳайўанның дүзилисине уқсаған болады, бирақ 
денеси киши жыныс безлери ҳәм тағы басқалар толық раўажланбаған болып, 
эмбрионнан кейинги раўажланыўда өседи, жынысый писип ҳәм тағы басқа 
органлар жетилиседи. 
Эмбрионаллық раўажланыўды төмендеги дәўирлерге бөлиў мүмкин. 
Проэмбрионал ямаса эмбрионнан алдыңғы дәўири, эмбрионал дәўир ҳәм 
эмбрионнан кейинги дәўир. Эмбрионнан алдыңғы дәўирде жынысый клеткалар 
пайда болады, яғный гаметогенез қубылысы болады. Эмбрионал дәўир 
жынысый клеткалары қосылып зигота пайда болыўдан эмбрионның қабықтан 
шығыўына шекемги ямаса туўыламан дегенге шекемги болған қубылысларды 
өз ишине алады. Эмбрионнан кейинги дәўир эмбрион қабықтан шыққаннан 
ямаса туўылғаннан баслап ер жетип өлгенге шекем болған дәўирлерди өз 
ишине алады.
Бул дәўирдиң биринши басқышында организмлер ҳәм органлар 
системасының жетилисип өзгериўи тийкарында жасаў шараятына бейимлесип 
бир пүтин организм формаланып қәлиплеседи. Бунда тийкарғы хызметти 
орайлық нерв системасы атқарады. Организмлерде формаланыў қубылыслары 
гуморал жол менен басқарылады. Бул дәўир жынысый ер жетиў менен даўам 
етеди. 
Көпшилик ҳайўанларда эмбрионал раўажланыўдан кейин ата-анасына 
уқсас жас индивид ямаса төл пайда болады. Бундай раўажланыў туўры 
раўажланыў деп аталады. 

---

106 
Туўры раўажланыў-мысалы душшы суў гидраларында, көпшилик 
нематодларда, бас аяқлы моллюскаларда ҳәм көпшилик омыртқалыларда 
болады.