Кирисиў. Жеке раўажланыў биологиясы пәниның раўажланыў

Дриш законы
деймиз.
2-сораў. 
Биз жоқарыдағы клетканиң зародышын өзиниң тәғдирин өзгерте 
алатуғынын-да билдик. 
Биз морфогенетикалық анализленген зародышта қайсы клетка, кай жерде 
жайласады, бул ҳамме ҳайўанларда боламы деген анализлерди иследик. 
Копшилик анализден мәлим болды, усындай клеткалық анықлық – бул текғана 
айрым түрлерде коловраткилерде, дөнгелек қуртларда т.б. болады. Олар қатаң 
раўыште айрымғана клеткалардан турады. Оның ҳар бири белгили орынды 
ийелейди ҳәм белгили функцияларды-да атқарады. 
Мс. Каловраткилерде териси-301 клеткадан турады, тамағы – 163, 
жынысый аппараты – 19, мускулатурасы – 122, нерв системасы – 247, болып 
шығарыў – 24, ал барлық пүтин денеси 956 (876) клеткадан турады. 
Әне булар бәри белгили оринларда жайласқан, ҳар бириниң өзиниң 
функцияси бар. Бирақ бул тек бир қызық жағдай бәри бир тәбиятта усы 
ушырасады. 
Бирақ көпшылык ҳайўанларда бундай анықлық болмайды. Олар бөлиниў 
ўақтындама, оның кейинги этаплариндама бул принцип бузылады. Бул ишек 
қуўыслыларда плансиз (анарихический) раўажланған. Оның ҳар бир 
бластомери плансиздай жайласады, бирақ оның тәбияти сондай, ол тәбият 
законлығы бойынша ҳәрекет етеди. 
Эмбриология тарийхында жүджә бир үлкен опыт исленген. 1924-жыл 
Шпеман
өзиниң оқыўшысы- қызы 
Гильда
менен статье жәриялады. Тритонниң 

---

103 
зародышыниң арқа тәрепинен нерв бластопор ернин кесип алып, оны көширип 
басқа бир тритонниң қарын тәрепине көширип салған.бунда сол стадия 
раўажланыўында бир суткадан кейин сол көширип салынған тритонниң қарын 
тәрепинде көшер скелетиниң раўажланыўын байқаймиз. Ҳәттеки оған жақын 
жердеги энтодермада өзгерип баслаған. Биз усыларды еледе толық 
тексергшенде нерв трубкасы сол хозяйиннен мезодермада раўажланғанин 
билдик. 
Демек бул ҳақыйқый индукция (тәртипке салыў, қоздырыў) процесси 
пайда болды ямаса сол жердың жергиликли тканы жүде терең өзгериске 
ушырайды. Ол озиниң планында тек ғана қаплаўшы эктодерманы ғана бериўы 
керек еди, жәнеде жүдә аз муғдарда мезенхима клеткаларин бериўи керек еди. 
Ал соған көширип салынған хорда-мезодерма буны енди биз индуктор 
десекте болады. Ол өз нәўбетинде хорданы мезодерма бɵлеклерин, ҳәмде азлы-
кем нерв трубкасында пайда етти. 
Демек индукция жәрдеминде хозяйинниң зародышына оның қарын 
болиминде жәнеде бир пүтин зародыш пайда болады (қосымша зародышын). 
Буны автордың өзи индукция демеген, ал оны организация деген, ол хорда 
мезодерманы биринши организатор деп атады ямаса организациялаўшы орай 
деп атады. Оны индуктор деп ҳазирги кунде усындай атала баслады. 
Омыртқасизларда нерв системаси параллел раўыште ҳеште раўажланбайди, 
әне сол ушында тек хордалилардағана усындай биринши индукция процесси 
ушырайды.