Кирисиў. Жеке раўажланыў биологиясы пәниның раўажланыў

2-сораў:
Барлық омыртқалылардағы гаструляция процессии бул үзликсиз 
рәўиште-нейруляция процессине жалғасады. Бул деген сөз нерв системасыниң 
негизин пайда етиў. Бул процесс ҳәмме омыртқалылар ушын тән процесс ямаса 
форма пайда етиў процесси усы типтиң структурасын пайда етиў деген. 
Омыртқалылардың усы нейруляция етиў дәўириндеги зородышына биз нейрула 
деймиз. 
Биз енди усы процессти амфибилди көремиз. Бул процессте нейрал 
эктодерма орамы пайда болады, бул денениң бас тәрепинде жайласады ҳәм 
нерв трубкасын пайда етеди. (еле бул процесс зародышта). 
Бул тек зародышта гаструляциядан соң раўажланады. Дәслеп нейрал 
эктодерма жалпақланады ҳәм нерв пластинкасына айналады, булда 
зародыштың бас бөлиминде жайласады, ал дене тәрепине қарай жиңишкереди. 
Усы нерв пластинкасынан соң оның жийеклеринен нерв трубкасы пайда 
болады, ал оның ишки бослығын невроцель деймиз алдыңғы кеңейген нерв 
трубка бөлиминде. Бас мий пайда болады, ал оның бослығына бас мий 
қуўықшасы пайда болады, ал дене тәрептеги нерв трубкасыниң жиңишке 
бөлиминен арқа мий (жулын) ал оның ишки бослығына арқа мий каналы 
деймиз (спинномозивой канал) нейруляцияниң ең дәслепки ўақтында 
зародышта хорда-да пайда болады. 
Гаструляция қаншелли түрли-түрли болмасын, оны биз бәри-бир 
клеткадағы белгили бир процесслерге киргиземиз. 
1. Клеткадағы поляризация процесси
. 
Зародышта форма пайда болыў, актив өтип атырған дәўирде буннан бурын 
усы процесске клетка таярланады. Демек палеризация дегенде биз, клеткадағы 
затлардың дәслепки жыйналыўына түсинемиз, микротрубкалар булар клетка 
көшери әтирапына топланады. 
Демек поляризацияланған клетка басқа клеткадан парқы болады. Жүдә 
қурамалы гаструляция процессинде ҳәм нейруляциядағы поляризация бул тек 
клетканиң қайта қурылыўыниң биринши этапы болады. 
2. Клеткадағы денешелердиң қысқарыўы. 
Буған актив тәсир етиўши поляризация процесси себепши болады.
Клеткадағы қысқарыў бул ондағы ишки қысқарыў талшықлары 
нәтийжесинде болады микрофиламентлер. 
3-сораў:
Клетка поляризациясынан соң онда қысқарыў дәўири өтеди. Усы 
процесслердиң избе-излигин клетканиң өсиўин нормалластырады. Ал 
омыртқалыларда усы процесслерге бирдей анологиялық рәяиште колба тәризли 
клеткаларда-да 
инвагинациялы 
процесслер 
жүреди. 
Бул 
барлық 
омыртқалыларға тән нәрсе. Бундай клеткаларда әпиўайы клеткалардан өсип 

---

74 
шығады 
ямаса 
эмбрионнан 
эпителияның 
өсиўинен 
клеткалар 
дифференцияласады. Солай етип бул түр клеткалар бир неше саатлап өседи, 
айырымлары бир неше минуттан кейин ол тез-де қысқарады ҳәм зародыш 
ишине миграцияланады. 
Булар бир-бирлеп емес ал көпшилик болып раўажланады. Бул оның 
кооперативли ҳәрактерде екенлигин көрсетеди. Әне усындай ҳәрактердеги 
клеткаларға биз контактлы поляризация деймиз, бул ең әҳмийетли, ең керекли 
бирақ жүдә кем үйренилген бөлим есапланады.