Kirish,,0'rta asrlar tarixi haqida

Kulikovo jangi. Moskva knyazligining tobora kuchayishi, Rusning shu knyazlik qo`l ostida yagona davlatga birlasha borishi Oltin o`rdani tashvishga sola boshladi. Oltin o`rda Rusda o`z hukmronligining zaiflashishiga aslo toqat qila olmas edi. Oltin o`rda xoni Mamay 1380-yilda avvalgi hukmronlikni qayta tiklash uchun Rusga qarshi katta qo`shin surdi. Oltin o`rda va Moskva knyazligi o`rtasidagi hal qiluvchi jang 1380- yilning 8-sentabr kuni bo`lib o`tdi. Bu jang Don daryosi bo`yidagi Kulikovo deb ataluvchi maydonda bo`lib o`tganligi uchun tarixga „Kulikovo jangi" nomi bilan kirdi. Rus qo`shiniga Moskva knyazi Dmitriy Ivanovich (Ivan Kalitaning nabirasi) boshchilik qildi.
Jangni Mamayning otliq askarlari boshladi. Ular ruslarning oldingi qismiga hujum qildi. Shafqatsiz olishuvda bu qism halok bo`ldi. Knyaz Dmitriy Ivanovich knyazlik anjomlarini oddiy askar kiyimiga almashtirib, dushman bilan olishdi. Bir necha soat davom etgan jangda o`rdaliklar rus qismlarini siqib qo`ydi.
Jangning hal qiluvchi pallasida pistirmadagi qism jangga kirdi. Rus otliq askarlari hujum qilayotgan dushmanning orqa tomonidagi o`rmon ortidan chiqib qo`qqisdan zarba berdi. Shuncha yerlarni qolga kiritgan va shu qadar ko`p xalqlarni asoratga solgan mo`g`ul-tatar xonlari birinchi marta qaqshatqich mag`lubiyatga uchradi. Buyuk knyaz Dmitriy Ivanovich jangda og`ir yaralandi. Bu g`alaba sharafiga u Dmitriy Donskoy deb ataladigan bo`ldi.
Oltin o`rdaning mag`lubiyati Moskva knyazligi obro`-e'tiborini oshirdi. Moskva knyazligining Rusni mo`g`ullar istibdodidan ozod etish uchun kurash markazi sifatidagi o`rni yanada oshdi va mustahkamlandi.
Rusning ozod bo`lishida Amir Temurning o`rni. Kulikovo jangi qanchalik ahamiyatli bo`lmasin, u Rusni Oltin o`rda istibdodidan xalos etgan emas. 1382- yilda Oltin o`rdaning yangi xoni To`xtamishxon (1380 - 1395) Rus yeriga bostirib kirdi va Moskvani ishg`ol etdi. Rus yana o`lpon to`lashga majbur etildi. Oltin o`rda To`xtamishxon hukmronligi davrida Amir Temur imperiyasiga ham tahdid sola boshladi. Oxir-oqibatda Amir Temur unga qarshi yurish qilishga majbur bo`ldi.
1395- yilgi yurishda To`xtamishxon qo`shini butunlay tor-mor etildi. Amir Temur Oltin o`rdaga o`nglanmas zarba berdi. Bu zarbadan so`ng Oltin o`rda o`z harbiy qudratini qayta tiklay olmadi. Amir Temurning g`alabasi Rusning taqdirida katta tarixiy ahamiyatga ega bo`ldi. Bu g`alaba Rusning mo`g`ullar istibdodidan ozod bo`lish onlarini yaqinlashtirdi. Bu inkor etib bo`lmaydigan tarixiy haqiqat edi.
Oqing va mulohaza yuriting
Rus tarixchisi va harbiy mutaxassisi M. Ivankin bunday deb yozgan edi: „Muhammad payg`ambarni chin yurakdan e'zozlovchi Amir Temur Oltin o`rdaning butkul kuchsizlanishi va yiqilishining asosiy sababchisi bo`ldi va bu bilan Rossiyani uning zulmidan xalos bo`lishini...tezlashtirdi". („Ikki buyuk sarkarda" asari).
Oqing va mulohaza yuriting
Rus tarixchi olimlari B.Grekov va A.Yakubovskiylar esa bunday deb yozgan edilar: „1395-yilda Temurning To`xtamish ustidan qozongan g`alabasi...Rus uchun ham juda katta ahamiyatga egabo`ldi. To`xtamishni yengish bilan Rus yeriga obyektiv suratda katta xizmatko 'rsatgan ". („Oltin O 'rda va uning qulashi" asari).
Nihoyat, 1480- yilda Rus Oltin o`rdaga o`lpon to`lashdan bosh tortdi. Shu tariqa Rusning mo`g`ullarga qariyb ikki yarim asrlik qaramligi barham topdi. Endi Moskva knyazligi Rusni Rossiya deb atalmish yagona davlatga birlashtirishdek tarixiy vazifani nihoyasiga yetkazish uchun barcha shart-sharoitga ega bo`ldi.