Kirish,,0'rta asrlar tarixi haqida

Kuchli qirollik hokimiyati. Vilgelm I ning oqilona siyosati kuchli qirollik hokimiyati vujudga kelishini ta'minladi. Avvalo, yirik shaharlar qirol hokimiyatini qo`llab-quvvatladilar. Buning asosiy sababi shaharlarning asosan qirolga qarashli yer-mulklarda joylashganligi edi. Qirol ham shaharlarni qo`llab-quvvatladi. Chunki, birinchidan, shaharlar qirolga katta daromad keltirgan bo`lsa, ikkinchidan, yirik feodallarga qarshi kurashda shaharlar qirolning tayanchi edi. Shu sababli feodallar shaharlarga tazyiq o`tkaza olmaganlar.
Qirol hokimiyatini ritsarlar ham qo`llab-quvvatlashgan. Kuchli qirol hokimiyati ularni katta yer egalari tajovuzidan muhofaza qilishning asosiy kafolati edi.
Xristian cherkovi, aholining erkin toifasi ham kuchli qirol hokimiyati tarafdori bo`lgan. Qirol sudining joriy etilganligi aholining erkin toifasini feodallarning o`zboshimcha mahalliy sudlaridan himoya qilgan.
Qirol hokimiyatining mustahkamlanishi bilan Angliya markazlashgan davlatga aylana borgan.
Yuqorida qayd etilgan omillar Angliyada markazlashgan davlat vujudga kelishini Fransiyaga nisbatan yengil ko`chishiga imkon bergan.
„Buyuk erkinlik xartiyasi". Qayd etilgan omillar Angliyada siyosiy hayot osoyishta kechgan, degan fikrni anglatmaydi. Fransiyada bo`lganidek, Angliyada ham hokimiyat uchun, siyosiy huquqlar uchun murosasiz kurash davom etgan. Biroq bu kurash Angliyani bo`laklarga bo`lib yubora olmagan.
Qirol Ioann (1199-1216) davrida hukmron tabaqalar o`rtasidagi nizolar avjiga chiqqan. Bunga qator omillar sabab bo`lgan. Chunonchi, Angliyaning Fransiyaga qarshi urushda mag`lubiyatga uchrashi uning asosiy sababi bo`ldi. Bundan tashqari, yepiskop saylash masalasida Rim Papasi bilan munosabatlar keskinlashdi. Bu kurashda ham qirol yutqazdi. Papa qirolni vassal sifatida tavba qilishga majbur etdi. Bu mag`lubiyat qirolning obro`sini tushirib yubordi.
Soliqlarning oshirilishi qirolni mayda va o`rta mulkdorlar mada-didan mahrum etdi. Bu hol yirik yer-mulk egalarida hokimiyatga bo`ysunmaslik kayfiyatini vujudga keltirdi. Oqibatda 1215- yilda qirolga qarshi qo`zg`olon ko`tarildi.
Qo`zg`olonchilar qirolni „Buyuk erkinlik xartiyasi" deb ataluvchi hujjatga imzo chekishga majbur etdilar.
Unga ko`ra, feodallar o`z yer-mulklarini meros qilib qoldirish huquqiga ega bo`ldilar.
Mamlakatda „Tenglar sudi" deb ataluvchi sud joriy etildi. Bu sudning qarorisiz mamlakatning birorta erkin fuqarosi qamoqqa olinmas, mol-mulki musodara etilmas yoki mamlakatdan haydab chiqarilmas edi. Shaharlarga savdo-sotiq erkinligi huquqi berildi. Shuningdek, shaharlar o`z-o`zini boshqarish huquqiga ega bo`ldilar. Uzunlik va og`irlik o`lchovlarining bir xilligi ta'minlandi.
Erkin dehqonlar va ritsarlarga qarashli yerlar ularga kafolatlab berildi.
Mamlakatda Buyuk qirollik kengashi ta'sis etildi. Uning roziligisiz qo`shimcha soliqlar joriy etilmas yoki mavjud soliqlar miqdori oshirilmas edi.
„Buyuk erkinlik xartiyasi" faqat qaram dehqonlar hayotida hech qanday o`zgarish yasamadi. Shunday bo`lsa-da, bu xartiya Angliya hayotida juda muhim rol o`ynadi. Xartiya mamlakatni bo`lib yuborishga emas, balki uning markazlashgan maqomini to`la saqlab qolishga xizmat qilgan. Mamlakat bunga barcha erkin tabaqalarning ishtirokini ta'minlash orqali erishgan.
Xartiya keyinchalik Angliyada parlamentmng vujudga kelishida, qonunchilikning mustahkamlanishida poydevor vazifasini o`tadi.