Kirish qismi I bob. Maktabgacha tarbiya yoshida qaysarlik va negativizmning shakllanishi

I bob yuzasidan xulosa: Maktabgacha yoshi - bu bolaning atrofida dunyoni faol o'rganadigan davr. Maktabgacha yoshdagi bolalar o'zlarining psixologik rivojlanish xususiyatlariga ega. Yurishni boshlaganida, bola juda ko'p kashfiyotlar qiladi, xonada, ko'chada, bolalar bog'chasida joylashgan narsalar bilan tanishadi. Turli narsalarni yig'ish, ularni o'rganish, mavzudan kelib chiqqan tovushlarni tinglash, bu ob'ektning qaysi fazilatlari va xususiyatlari borligini biladi. Umuman olganda, maktabgacha yoshdagi yoshlar xotirjamlik hissi bilan ajralib turadi. Ularning kichik sabablarga ko'ra ziddiyatlari va kuchli affektiv epizootiyalari yo'q.
Bu davrda hissiy jarayonlarning tuzilishi ham o'zgaradi. Ilgari motorli va vegetativ reaktsiyalar maktabgacha yoshdagi bolalarda saqlanib qolgan emotsional jarayonlarga kiritilgan, ammo hissiyotlarning tashqi ifodasi yanada cheklangan shaklga ega bo'ladi.
yosh iqirozi davriga kelib, bolalarning o`jarligi ularning hamma narsada kattalarga qarshi chiqishida, hamma narsani o`zlari bajarishida, xatto ters gapirishida seziladi. Kattalar tomonidan bolaning mustaqilligi cheklab qo`yilsa, uning muvaffaqiyati va muvaffaqiyatsizligiga befarq qaralsa, unga benixoya qattiqqo`l bo`linsa, oila-bog`cha, ota-onalar o`rtasidagi kelishmovchilik bolalar oldida hal etilsa o`jarlik paydo bo`lishi mumkin. Bolaning kamchiliklarini xadeb pesh qilaverish unda qaysarlik, injiqlik, o`jarlikni keltirib chiqaradi. Shu tufayli, ota-onalar, tarbiyachilar va pedagoglar bundan to‘g‘ri xulosa chiqargan xolda bolalar bilan inqiroz davrlarida ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lish talab etiladi.
II BOB. MAVZUNING EMPIRIK O’RGANILISHI
2.1 Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda qaysarlik va negativizmning kelib chiqish sabablari
Shaxsning kamol topishi murakkab jarayon ekanligini unda yosh o‘sishi bilan bog‘liq xolda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar va yangilanish-larning xilma- xilligi hamda o‘ziga xosligida ko‘rish mumkin. Ma’lumki yosh o‘sishi bilan bola faqat miqdor jihatdar emas, balki sifat jihatdan ham o‘sib boradi. Demak, bolaning biologik jihatdan o‘sishi uning psixikasida ham o‘sish va o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi. Ammo, biologik o‘sish bilan psixik o‘zgarishlar har doim ham mutanosib-likka ega bo‘lavermaydi. Chunki psixik o‘sish bir tomondan individuallik xarak-teriga ega bo‘lsa, ikkinchi tomondan u ma’lum ijtimoiy va psixik shart-sharoit-larga ham bog‘liq bo‘ladi. Bolada sodir bo‘ladigan psixik o‘sish, o‘zgarish real hayotda o‘z o‘rni va mavqeiga ega bo‘lishi biroz murakkabroq kechadi. Buning sababi bir tomondan bolada hali yetarlicha tajribaning etishmasligi bo‘lsa, ikkinchi tomondan kattalarning boladagi ehtiyoj va intilishlari ortida turgan rivojlanish xususiyatlarini to‘liq anglab yetmasliklaridadir. Natijada esa bolalar va kattalarning munosabatlarida keskin vaziyatlar vujudga keladi. Bunday vaziyatlar tufayli bolalar va kattalar-ning boshdan kechiradigan psixik kechinmalari, xolatlari psixologik tilda inqiroz tushunchasi bilan ifodalanadi. Demak, inqiroz tushunchasi-ning mazmuni psixik o‘sishdagi ziddiyat, qarama- qarshilikdan iborat. Bu jarayonda bolalar bilan kattalar o‘rtasida kelishmovchiliklar yuzaga keladi. Inqiroz bolalarda xilma- xil ehtiyojlarning paydo bo‘lishi bilan ularning qondirilishi imkoniyatlari o‘rtasida to‘siq sifatida vujudga kelar ekan albatta uning ta’sirida u yoki bu tomonga o‘zgarish ro‘y beradi. Masalan, ma’lum taraqqiyot bosqichida bolada vujudga kelgan mustaqil harakat qilish ehtiyoji uni mustaqillikka erishishi uchun turtki bo‘lib xizmat qiladi va bola muayyan darajada mustaqillikka erishadi. Kattalarning bu jarayonda yo‘l qo‘yishi mumkin bo’lgan ta’lim va tarbiyaviy xatolari oqibatida ular ruhiyatida ayrim salbiy illatlar paydo bo‘lishi mumkin. Demak inqirozni na salbiy va na ijobiy jarayon deb baholashga to‘g‘ri keladi.
Yosh davrlar psixologiyasida asosiy inqiroz davrlari sifatida bolalarning
3 yoshli, 7 yoshli hamda o‘smirlik davri inqirozlari alohida e’tirof etiladi. Uch yoshli bolaga to‘g‘ri tarbiya berish, ta’sir o‘tkazish, ularning harakatlarini maqsadga muvofiq yo‘naltirish orqali ularda mustaqil xolda ovqatlanish, kiyinish, yuvinish, o‘z o‘rnini yig‘ishtirishga ayrim topshiriq va vazifalarni puxta bajarishga o‘rgatish mumkin. Psixolog olimlarning ta’kidlashicha bolaning uch yoshgacha o‘sishida erishgan yutuqlari uning xulq-atvorini, bilish jarayonlarini sifat jihatdan ancha o‘zgartirib yuboradi. Shunga qaramay, bolaning o‘sishida kattalarning ta’siri, roli etakchiligicha qolaveradi, lekin asta- sekin o‘sib borishi bolaning mustaqilroq bo‘lishini ta’minlaydi. Bolaning mustaqilligi faqat uning jismoniy hamda aqliy imkoniyatida, kuchi etadigan jarayonga nisbatan o‘z munosabatini kattalarning ko‘magisiz amalga oshirishida emas, balki o‘zining kuch quvvati, qurbi yetmay-digan, muayyan amaliy ko‘nikmalarini egallay olmagan turmush muammolarini hal etishda ham ko‘rinadi. Psixologlar N. A. Menchinskaya, V. S. Muxinalarning ta’kidlashlaricha, bu davrdagi ziddiyatda bolalardagi injiqliklarning bosh omili atrofdagi odamlarning ular shaxsiga adolatsiz, noto‘g‘ri hamda mensimay munosabatda bo‘lishidan iboratdir. Kichik maktab yoshidagi bolalarning psixologik xususiyatlarini o‘rgangan A.N.Golubevaning fikricha, noqulay sharoit-da bolaga tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish unda o‘jarlikni paydo qiladi. Shuningdek bu yoshdagi bolalarning o‘jarligi doimiy bo‘lmaydi, masalan o‘z tengdoshlariga nisbatan o‘jarlik qilish ahyon-ahyondagini ro‘y beradi. Ular asosan katta yoshdagi odamlarga, shunda ham muayyan tarbiyachiga yoki oila a’zolarining birortasiga o‘jarlik qiladilar. A.N. Golubeva bolalardagi o‘jarlik barqaror emasligi sababli uning oldini olish mumkinligini uqtirib o‘tadi. A.P. Larinning tadqiqotlarida esa noqulay va nomaqbul tarbiyaviy shart-sharoitlarda qaysarlik juda erta, hatto uch yoshda ham paydo bo‘lishi ifodalangan. Dastlab bu xususiyat ba’zi- ba’zida ro‘y beradi, lekin u hech qachon barcha katta yoshdagi kishilarga qaratilgan bo‘lmaydi, ya’ni uning ob’ekti alohida shaxs xisoblanadi. Ammo bola xarakterining bu sifati muhitning noto‘g‘ri ta’siri oqbatida biror darajada barqarorlashsa, keyinchalik ko‘pchilikka qaratilgan, umumlashgan shaklga aylana boshlaydi. A. P. Larinning to‘plagan ma’lumotlariga ko‘ra, o‘jarlikning asosiy sabablari – bolaning mustaqilligini cheklab qo‘yish, erkinlik tuyg‘usi va tashabbusni so‘ndirish va uning ongini (anglash suratini) kamsitishdan iborat. Mazkur omillar bolaning kattalarga munosabati negizini tashkil qiladi va uning psixik o‘sishi davomida muayyan darajada o‘zgarib boradi. Ularning o‘zgarishi kattalarning bolaga u erishgan kamolot bosqichini xisobga olib, oqilona muno-sabatda bo‘lishiga bog‘liq. Bola xulqida muayyan sharoitning ta’siri bilan paydo bo‘lgan o‘jarlik hamda nojo‘ya qiliqlar mavjudligi, uning psixikasida jiddiy o‘zgarish ro‘y berganini, endi bolaga uning xozirgi o‘sish darajasini xisobga olib, munosabatda bo‘lish zarurligini bildiradi. Bolaning psixikasida vujudga keladigan inqirozning sabablari sifatida quyidagilarni e’tirof etish mumkin:
- kattalar bolaning jismoniy hamda aqliy imkoniyatlarini hisobga olmasliklari;
- xohish va istaklarini mustaqil xolda turmushda qaror toptirishga intilishlariga
to‘sqinlik qilishlari;
- ayrim ko‘zga tashlangan qiyinchiliklarni bartaraf qilishga urinishlariga yo‘l
qo‘ymasliklari;
- bola o‘z xolicha ish tutishini cheklashlari.
Kattalar bolalarning rayiga, mustaqilligiga qarshi turmasdan, imkon qadar istagiga, intilishiga yordam bersalar, uning shaxsini shakllantirish jarayonidagi qiyinchilik o‘z- o‘zidan barham topadi, nizo yoki ixtilofning oldi olinadi. Oilada, maktabgacha tarbiya muassasalarida shaxslararo munosabatlar ilmiy asosda qurilib, muayyan qoidalarga tayanilsa hamda pedagogik odob doirasidan chetga chiqilmasa, yuqorida aytilgan ziddiyatlar yuzaga kelishi mumkin emas.
O‘jarlik, qaysarlik, kattalarga itoatsizlikning vujudga kelishi – bolaning kattalarga qaramlikdan qutulishga o‘rinishi va kichik maktabgacha yosh davridan maktabgacha yosh davriga o‘tishning tashqi ifodasi hisoblanadi. Mustaqillikka intilish mazkur yosh davridagi o‘zgarishlar, yangilanishlar, ya’ni shaxsiy xatti-harakatni va “men o‘zim”ni anglashning mahsuli sifatida yuzaga chiqadi. Ko‘pchilik psixologlarning tadqiqotlaridan ma’lumki, bolalar mazkur inqiroz davrida bir nechta ko‘rinishdagi qaysarlikni namoyon etadi. Ana shunday ko‘rinishlarninsh bittasi biz nazarda tutgan 3 yoshli inqirozga to‘g‘ri keladi. Shu davrda uning ruhiy dunyosida sifat va miqdor jihatdan turli o‘zgarishlar ro‘y beradi. Bu o‘zgarishlar uning olamni boshqacha kashf qilayotganiga, psixikasi axborot va ma’lumotlar bilan kun sayin boyib borayotganligiga bog‘liqdir. Ayni shu yoshda bolada o‘z irodasiga ishonch hissi tug‘iladi, u o‘zligini anglay boshlaydi. O‘zligini anglash qarama-qarshiliklarni, ziddiyatlarni engish bilan amalga oshadi. Psixik o‘sishning boshqa davrlarida ro‘y beradigan inqiroz davri ham xuddi shunday tarzda kechadi, ammmo turli davrda inqirozlarning sabablari turlicha bo‘ladi.
Negativizm, xarakter belgisi sifatida, turli omillar ta'siri ostida shakllanishi mumkin. Shu bilan birga, mutaxassislar quyidagi psixologik omillarni hisobga olishni zarur deb hisoblashadi ya’ni negativizmning sabablari:
-yordamsizlik;
-hayot qiyinchiliklarini yengish uchun kuch va ko'nikmalarning yetishmasligi;
-o'z-o'zini tasdiqlash;
-qasos va dushmanlik ifodasi;
-e'tibor etishmasligi.
Bolaning o'jarligi ota-onalarga nisbatan g'azab, g'azab, g'azab hissi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Bunday holda, bola kattalarnikiga zid kelganda qasos olish vositasi bo'lib xizmat qiladi. Bunday xatti-harakatlar ota-ona va bola o'rtasidagi munosabatlardagi hozirgi inqirozni, muloqotda qandaydir mojaroni ko'rsatishi. Bolaning o'jarligi - bolalarni tarbiyalashda eng hissiy mavzulardan biridir. Ehtimol, bolalik o'jarligida ko'plab kattalar o'qituvchining o'z vakolati, bolaning nazarida uning obro'siga tahdid soladigan qiyinchilikni ko'rishlari mumkin. Aynan shu holat kattalarning o'jarlik bilan kurashish istagini keltirib chiqaradi, bolaning nima uchun bunday yo'l tutishining sabablarini tushunmasdan, o'z xatti-harakatlarida bolaning qarama-qarshiligini keltirib chiqarishi mumkinligini tushunishga harakat qilmaydi. O'z vakolatlarini isbotlashga intilib, o'z-o'zidan turib, kattalar ham xuddi shunday o'jarlikni namoyon etadilar. Bir kishining o'jar xatti-harakati boshqasida bir xil xatti-harakatni keltirib chiqaradigan ayanchli doiraga aylanadi. Qat'iyat va o'jarlikni aralashtirmang. Bola biror narsaga erishmoqchi bo'lsa va unga erishsa, qat'iyatlilik namoyon bo'ladi. O'jarlik esa bu- bolaning o'zi xohlaganligi uchun emas, balki o'zi bu haqida kattalarga aytib berganligi va uning fikri bilan hisoblanishini talab qilgani uchun biror narsa talab qiladigan bolaning reaktsiyasi.
O'jar bola o'zi xohlamagan yoki umuman xohlamagan yoki uzoq vaqtdan beri
bezovta bo'lgan narsani talab qiladi. O'jarlik paytida bolalarda ko'p miqdordagi adrenalin ishlab chiqariladi bu- stressga olib keladigan gormon. Bunday holatda ular nimagadir shoshilishadi, oyoqlarini silkitib, qo'llarini silkitadilar, yoki nafasini ushlamaguncha qichqiradilar va nafas olgach, hamma narsani yangi doirada davom ettiradilar, yoki ular jim bo'lishlari ham mumkin. Agar o'jarlik hujumi ayniqsa zo'ravon bo'lsa, bolalar boshini devorga yoki polga urishadi. O'jarlik hujumi paytida bolalar yaxshi eshitmaydilar va ko'rmaydilar, agar ular bu vaqtda qo'llariga tegsa, toqat qilmaydilar. Ular butunlay o'zlariga tegishli emaslar. Odatda o'jarlik hujumi bir necha daqiqa davom etadi. Og'ir shaklda u bir soatgacha davom etishi mumkin. Hujum paytida bola deyarli barcha kuchlarini sarflaydi va keyin o'zini bo'sh his qiladi.O'jarlik sabablari turlicha bo’lishi mumkin ya’ni 7 yoshgacha bola hayotidagi to'satdan o'zgarishlarga juda moyil: qarindoshiga sayohat, buvisining dam olish kunlari. Agar kattalar bolani tayyorlamasa, u to'satdan hodisalar tufayli qo'rqib, hayratda qolishi va bostirilishi mumkin. Bola odatdagi turmush tarzini, atrof-muhitni, ovqatlanishni yo'qotishdan tashvishlanib, og'riqni boshdan kechi-rishi mumkin. Bunday vaziyatlarning tajribasini to'plab, bola har qanday o'zgarish va yangiliklarga qarshi tura boshlaydi. U har bir yangi jumlaga "yo'q" deb javob beradi boshlaydi. O'jar bolani tarbiyalash ota-onalarning asab tizimi uchun haqiqiy sinovdir. Bolalar va o’smirlarda o’jarlikning paydo bo’lishiga asosiy sabab - turmushdagi noqulay shart-sharoitlar, tarbiyaviy ta’sirning zaifligi, ularning ehtiyojlarini qondirmaslik, o’zaro munosabatlarda qo’pollik, hamiyatiga tegish omillari va boshqalar ular haq-huquqlarining poymol etilishi, jismoniy va aqliy kamoloti kamsitilishi o’jarlik sari yetaklaydi.. o’jarlikni bartaraf etishni shaxsning o’zi anglab etsa ijobiy o’zgarish, illatni yo’qotish imkoni yuzaga keladi.
Bolalarning o'jarligining eng keng tarqalgan sababi – ota-onalarning bolani butunlay bo'ysundirish istagi, uni tanlash huquqi yoki o'z fikrini qoldirmaslik.
Ota-ona bolaning talabini bajarishdan bosh tortishni yomon niyat deb biladi. Xuddi shunday nuqtai nazardan, faqat bitta yechim ko'rinadi – norozilikni kuch bilan buzish, ammo keyin qarama-qarshilik kuchaymoqda. Va bola o'zini baland ovoz bilan himoya qilish va barcha mumkin bo'lgan resurslarni qo'llash kerakligini eslaydi, chunki ota-ona uning yonida emas. Shuni hisobga olish kerak: bunday munosabatlar, albatta, bola va ota-onaning kelajakdagi taqdiriga ta'sir qiladi. Agar oilada qo'llab-quvvatlash, ishonch va iliqlik emas, balki qarama-qarshiliklarga asoslangan sovuq munosabatlar bo'lsa, unda bolalar ishonchsizlik, qat'iylik, ba'zan shafqatsizlik bilan ajralib turadi.
2 sababi- o’jarlik normal rivojlanish jarayoni tufayli paydo bo'lishi mumkin, masalan, 5 yoshli bola ota-onasiga qarshi hamma narsani qilishni istamasa, endi u o'z-o'zidan xabar va individuallik, shaxsiy istaklarini tushunishga kirishadi va ularning qoniqishi shaxsiyatni shakllantirishda juda qimmatli vazifaga aylanadi. Agar bunday intilishlar ota-onalarning qarshiliklariga duch kelsa, o'jarlik darajasi oshadi.
3 O'jarlikning yana bir sababi – bolaning hayotidagi har qanday o'zgarishlar (kun tartibi, yashash joyi, yangi odamlar, ko'plab taassurotlar) - bu moslashish kabi sodir bo'ladi va agar siz bolani odatiy muhitga qaytarsangiz, o'jarlik yo'qoladi yoki unga vaqt berish kerak qo'shadi.
4 sabab bu- yomon kayfiyat, charchoq, ochlik, uyqusizlik chaqaloqni juda sezgir, injiq va o'jar qiladi va u o'zining asosiy jismoniy ehtiyojlarini qondirmaguncha itoat qila olmaydi.
5 sabab- ko'p sonli taqiqlar, ayniqsa tushuntirishsiz, o'jarlikni keltirib chiqaradi, shuningdek o'jarlik ota-onalarning e'tiboridan chetda qolishi sababli ruxsat etilishi mumkin (bu erda o'jarlik e'tiborni jalb qilish usuli hisoblanadi).
6 sabab esa ota- ona va bola o'rtasidagi uzoq davom etgan qarama-qarshilikdan kelib chiqadigan nevrotik o'jarlik ham mavjud. Buni ba'zi tadqiqotchilar inqirozning xarakterli belgisi sifatida qayd etadilar.
Ostrovskaya L.F.ning ta’kidlashicha ,,uch yoki besh yoshga kelib, bola o'jar bo'lib qoladi, chunki u o'z xohish-istaklarini amalga oshirishda sezilarli qat'iyat ko'rsatadi va ishontirish oson emas. Bu yoshdagi bolalarning pedantiyasi, tartib istagi, narsalarni ma'lum bir tartibga solish, stolda joy, yotish vaqti bilan mashhur. Bu erda o'jarlik hayot stereotipining o'zgarishi bilan bog'liq bo'lib, u tashvish yoki norozilik hissi, kayfiyatning buzilishi va injiqlikni keltirib chiqaradi. Bola uchun atrof-muhitning doimiyligi, shuningdek, uning harakatlarining ma'lum bir ketma-ketligi (marosimlari) xavfsizlik tuyg'usini, dastlabki o'ziga ishonchni yaratadi, yaxlit "men" tuyg'usini shakllantirishning zaruriy sharti hisoblanadi” deydi. Kryazheva N. L. o'jarlikni bolaning kattalar talablariga, harakatlariga salbiy muno-sabati sifatida belgilaydi. Eng kichik bolalarda bu istalmagan qat'iylik bilan ifodalanishi mumkin. Misol uchun, bir yarim yoshli bola o'jarlik bilan uning e'tiborini tortgan narsaga egalik qilishni xohlaydi. Hech qanday "mumkin emas" uni to'xtata olmaydi. Ob'ekt olib tashlanganida, masalan, stol tortmasida, bola uni ochishga harakat qiladi, stol usti mushtini taqillatadi va o'jarlik bilan takrorlaydi: "Buni bering!" Bunday sahnalar odatda ko'z yoshlari bilan tugaydi. Uning fikricha, o'jarlik, asosan, haddan tashqari e'tiborga, haddan tashqari ishontirishga odatlangan buzilgan bolalarda namoyon bo'ladi. U shuningdek, o'jarlikning o'ta darajasi negativizm ekanligini yozadi.
Zaxarov A.I. o'jarlikning bir qancha sabablarini aniqladi. Aksariyat odamlarda ikkala yarim sharning faoliyati o'zaro bog'liq va bir-birini to'ldiradi. Biroq, bir tomonlama, chap miyaga yo'naltirilgan odamlar ham bor - matematiklar, dasturchilar va tilshunoslar. Shuningdek, o'ng yarim sharga yo'naltirilgan - musiqachilar, rassomlar va rassomlar mavjud. Bu har doim ham shunday emas; Biz bilganimizdek, istisnolar juda ko'p. Zaxarovning so'zlariga ko'ra, yangi tug'ilgan chaqaloqda ikkala yarim shar ham "to'g'ri". Asta-sekin yarim sharlardan biri nisbatan "chapga" aylanadi - u o'zida ong, nazorat va nutq funktsiyalariga (uning semantik tomoni) e'tibor beradi. Bu 3 yoshda - o'zi haqida baholash g'oyalari tizimi sifatida "men" tuyg'usining paydo bo'lish yoshida sezilarli bo'ladi.
Bu yerda biz bolalarda o'jarlikning tug'ilishini ko'ramiz, ularning kattalari haddan tashqari axloqiy, o'rgatish, harakat yo'nalishini aniq belgilab beradi - boshqacha qilib aytganda, ular hali ham zaif chap yarim sharni haddan tashqari yuklaydi. Va shu bilan birga, ular unutishadi, bundan ham yomoni - ular bu yoshda ham o'ng yarim sharning etakchi faoliyatini, his-tuyg'ularning to'g'ridan-to'g'ri, o'z-o'zidan namoyon bo'lishi, idrokning yaxlitligi uchun zarurligini e'tiborsiz qoldiradilar.
O'jarlik ko'pincha mag'rur, o'zini o'zi qadrlaydigan va ayni paytda tabiatan faol va baquvvat bolalarda uchraydi. O'z-o'zini sevish va stendizmning uyg'unligi odatda o'z-o'zini iroda, o'z-o'zini iroda deb ataladigan narsalarni keltirib chiqaradi, bu mohiyatan aqliy rivojlanishning normal variantidir va faqat bir qator noqulay holatlar mos kelganda patologik tovushga ega bo'ladi. .
O'jarlik, asosan, tajovuzkorlik bilan birlashtirilgan sababsiz negativizm bilan namoyon bo'ladi. Bola bunday xatti-harakatlardan xabardor emas, boshdan kechirmaydi va o'zini aybdor his qilmaydi, uni qiyinchilik bilan ishontirish mumkin, keyin esa faqat qisqa vaqt ichida. Bu o'jarlikning psixopatik shakli bo'lib, u psixiatrik aralashuv kabi psixologik emas. Ko'pincha ota-onalar tomonidan "qarama-qarshilik ruhi" sifatida belgilangan o'jarlikning nevrotik shakli mavjud. Psixopatikdan farqli o'laroq, nevrotik o'jarlik har doim ma'lum darajada aybdorlik va o'z xatti-harakatlariga nisbatan his-tuyg'ulari bilan birga keladi. Ammo, shunga qaramay, u yana paydo bo'ladi, chunki u beixtiyor, og'riqli xarakterga ega bo'lib, yuqori asabiy faoliyatning umumiy funktsional buzilishining ifodalaridan biri bo'lib, o'z navbatida uzoq davom etadigan va erimaydigan hissiy stress ta'sirida paydo bo'ladi. Bola uchun bu yerda o'jarlik umumiy haddan tashqari qo'zg'a-luvchanlik va e'tiborning beqarorligi bilan bog'liq bo'lib, bola kattalarning haddan tashqari ko'p miqdordagi maslahatlari va cheklovlarini idrok etishda izchil bo'lolmasa, chunki u hali ularni oqlay olmaydi. Shuning uchun u bir ishni qila boshlaydi, sezilmasdan boshqa kasbga o'tadi va boshlaganidan butunlay boshqacha bo'ladi. Shuningdek, Zaxarov A.I. agar kattalar o'jarlik bilan kurashishda davom etsa, bu bolalar nevroziga to'g'ridan-to'g'ri yo'l ekanligini ta'kidlaydi. Nevrotik kasallik tananing mudofaasini zaiflashtiradi, faollikni, o'z his-tuyg'ularini va istaklarini nazorat qilish qobiliyatini susaytiradi. Doimiy kuchayib borayotgan aqliy charchoq va aqliy tanazzulni hisobga olgan holda, faollik va tashabbus passivlikka va o'ziga chekinishga, o'zini tasdiqlash va ishonchga intilish - tortinchoqlik va qat'iyatsizlikka, mustaqillik - infantilizmga aylanadi. Keyinchalik, ko'pincha bolalarda, bolalarning kelajakda odamlar bilan muloqot qilishdagi qiyinchiliklarni engish uchun nevrotik qobiliyatsizligi shakllanadi. Va keyin o'qituvchilar ham, ota-onalar ham o'jarlik haqida emas, balki o'zlarining shubhalari, qo'rquvlari va tengdoshlari bilan, shu jumladan bolalar bog'chasidagi munosabatlardagi qiyinchiliklar haqida shikoyat qila boshlaydilar. Bu shuni anglatadiki, o'jarlikdan xalos bo'lish bilan birga, bu bolalar o'zlariga, o'zlarining kuchli tomonlariga va imkoniyatlariga bo'lgan ishonchni, o'zlarining qadr-qimmatini his qilishlarini va qiyin, tanqidiy hayotiy vaziyatlarda o'zlarini nazorat qilish qobiliyatini yo'qotdilar. Bolalar kattalarga nisbatan qanchalik qaysar bo'lishsa, ular oiladan tashqaridagi takliflarga shunchalik ko'p bo'ysunadilar, ular ota-onasidan farqli o'laroq, ularni yarmida kutib oladigan, ularning xohish-istaklari va tajribalarini tushunadigan yoki tushungandek ko'rsatadiganlarga bo'ysunadilar. Bu erda aldanish oson va bunday bolaning ba'zi tengdoshlarining salbiy ta'siriga tushib qolishi tasodifiy masala, ular tez orada unga buyruq berishni boshlaydilar.
Boshqa, kamdan-kam versiyada, haddan tashqari qattiq ota-ona yoki oiladagi nizolar tufayli yuzaga kelgan o'jarlik g'azab, bezovtalik va ishonchsizlik holatiga aylanadi, bu esa bolaning tengdoshlari bilan munosabatlarini murakkablashtiradi yoki ular bilan muloqot qilishni mutlaqo imkonsiz qiladi. Bolalarda paydo bo'ladigan yolg'izlik va tushunarsizlik hissi ham o'qituvchilar bilan aloqa qilishni qiyinlashtiradi. Ammo agar o'qituvchi bunday bolalarga mehribon, samimiy va qiziqish bilan munosabatda bo'lsa va xuddi ota-onalar harakat qilganidek, ularga sun'iy ravishda o'stirilgan qaramlikni yaratishga intilmasa, tengdoshlar bilan munosabatlarni tiklashning eng qisqa yo'li bo'ladi. O'jarlikning namoyon bo'lish doirasi juda keng va quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:
-o'z fikrini bildirish istagi;
-o'z-o'zini hurmat qilish va hayotiy ehtiyojlarning buzilishiga passiv (g'azab, sukunat) va faol (g'azab) norozilik;
- qo'zg'aluvchanlik yoki letargiya bilan asabiy charchoq va kattalar talablariga o'z vaqtida javob bera olmaslik;

2.