|
1.5. Buxgalteriya hisobining usullari.
Fan o‘z predmetini o‘rganish uchun albatta qandaydir usullardan foydalanadi. Buxgalteriya o‘z mablag‘lari, ularni tashkil toppish manbalari va ularni xo‘jalik jarayoni natijasida o‘zgarishini hujjatlarda, yagona pul ko‘rinishida, ya’ni baholash yordamida, schetlarda ikki yoqlama yozuvdan foydalanib aks ettiradi. hisob to‘g‘ri yurgizilayotganini inventarizatsiya yordamida aniqlab, ma’lumotlar
asosida esa kerakli kalkulyatsiya olib boriladi, balans va hisobot shakllari tuziladi.
Buxgalteriya xisobining uslubi buxgalteriya xisobining predmeti xakida ishonchli kursatkichlar olishni ta’minlaydi. Bu kursatkichlar 2 guruxga bulinadi: korxona mablaglarining xajmi, tarkibi, joylashishi va foydalanishi, ikkinchisi esa, mablaglar manbai va ularning maksadli muljalidir. Kursatkichlar guruxi uzaro bogliklikda bulib, ularning xar ikkisi xam korxona mablagini aks ettiradi. Shuning uchun xam kursatkichlarning 2 guruxi xam (pul kurinishida) uzaro teng bulishi
lozim (balansli umumlashuv). Balansda umumlashuvga ega bulish maksadida schetning kuyidagi usullari kullaniladi: xujalik mablaglarini baxolash va kalkulyatsiya; buxgalteriya xisobi schetlarining tizimi va xujalik jarayonlarini
schetlarda ikki yoklama yozuv usulida aks ettirish; xisob registrlar ma’lumotlarini umumlashtirish Buxgalteriya hisobining usulining elementlari quyidagilardan iborat:
1. Xujjatlashtirish;
2. Inventarizatsiya;
3. Schetlar tizimi
4. Ikki yoqlama yozuv;
5. Baxolash;
6. Kalkulyatsiya;
7. Balans;
8. Hisobot.
Buxgalteriya xisobi usuli elementlaridan biri baxolash bulib, uning axamiyati butun xalk xujaligi mikyosida xam kattadir. Baxolash – xujalik mablaglari, majburiyatlar va xujalik jarayonlarini pul ulchov birligida aks ettirish usulidir.
Bizga ma’lumki, korxona faoliyatida ishlatiladigan xujalik mablaglari va ular tashkil topish manbalari turli bulib, ularni ulchov birliklari, shakl va tuzilishlari, tashkil topishlari xar xil kurinishga egadir. Korxona xujalik faoliyatida ruy beradiganxujalik jarayonlari natijasida mablag va ular tashkil topish manbalari xam mikdor, xam xajm jixatdan uzgarishi xam tabiiy xoldir.
Demak, ular xisobini yuritish uchun yagona ulchov birligi – puldan foydalanmaslikni iloji yuk. Korxona mulki xisobi yuritilayotganda, ular baxolanadi. Kalkulyatsiya - tannarxni aniklash demakdir. Ushbu usuldan korxona mulklaridan ba’zilari xisobini yuritishda foydalaniladi. Masalan______________: ishlab chikarilgan maxsulot, material tannarxini aniklash. Shuningdek, savdo korxonalaridagi muomala xarajatlari, moddalari, summalarini tovarlar buyicha tegishli ravishda taksimlashda xam kalkulyatsiyadan foydalaniladi Buxgalteriya xisobiningsh ushbu usuli boshka usullar bilan uzviy bogliklikdadir. Umuman, e’tibor berilsabuxgalteriya xisobining xamma usuli xam uzaro uzviy bogliklikdadir. Kalkulyatsiya usulini schetlar tizimi bilan boglikligi shundaki, kalkulyatsiya kilinishi talab etilayotgan mablag bilan boglik xarajatlar tegishli
schetlarda aks ettirilganligidir. Baxolash bilan kalkulyatsiyaning boglikligi shundaki, kalkulyatsiya orkali aniklangan tannarxlar baxolash kurinishida xisobga
olinadi. Buxgalteriya xisobi usuli elementlaridan biri xujjatlashtirish bulib, uning axamiyati xujalikni yuritishda, boshkaruvni okilona tashkil etishda, xisob yuritish oldiga kuyilgan vazifa xamda talablarga javob berishda zaruriydir. Korxonada mavjud bulgan boyliklar saklanishini ta’minlash, ular nazoratini yaxshilash maksadida, yuritilayotgan xisob ma’lumotlari nechoglik xakikiyligi, tugriligini ______________tekshirish maksadida inventarizatsiya utkaziladi. Korxonadagi boyliklar deganda, asosiy vositalar, nomoddiy, aktivlar, ishlab chikarish zaxiralari, tayyor maxsulot, tovar, pul mablaglari va boshka moliyaviy aktivlar tushuniladi. Korxonaning moliyaviy majburiyatlari xam inventarizatsiya kilinib, bunday majburiyatlarga kreditorlik karzlari, bank kreditlari, olingan karzlar tushuniladi.
Korxonalarda yillik xisobot tuzilib, bundagi ma’lumotlar albatta, xakikiy ma’lumotlar asosida bulmogi lozim. Bu shart bajarilishi uchun xam korxona
inventarizatsiyasi utkazilmogi shartdir. Inventarizatsiya - korxona mablagini tekshirib, ruyxatga olish va olingan ma’lumotlarni xisob ma’lumotlari bilan solishtirish demakdir. Buxgalteriya xisobining schetlar tizimi va ikkiyoklama yozuv, balans va xisobot kabi usullari keyingi mavzularda to’lik o’rganilgan.
XULOSA
Buxgalteriya hisobi predmeti korxonani xo‘jalik mablag‘lari va ularni tashkil topish manbalarini, ularni xo‘jalik jarayonlari natijasida o‘zgarib borishlarini yoppasiga, uzluksiz, qonun-qoidalarga asosan hujjatlarda to‘liq, aniq, to‘g‘ri aks ettirib borishdir. Buxgalteriya hisobining ob’ektlari qo‘yidagilardan iborat bo‘ladi:
1. Xo‘jalik mablag‘lari.
2. Xo‘jalik mablag‘larini topish manbaalari.
3. Xo‘jalik jarayonlari.
Buxgalteriya ( ) Tj-5.hisobining usullari quyidagilardan iborat: Xujjatlashtirish, inventarizatsiya, schetlar tizimi va ikki yoqlama yozuv, baxolash, kalkulyatsiya, balansva hisobot.
Do'stlaringiz bilan baham: |
