Кириш магистрлик диссертацияси мавзусининг асосланиши, долзарблиги

1.2-жадвал
Саноат корхоналаридаги ўртача рентабеллик кўрсаткичлари⁴
(2019 йил бошида)

К ў р с а т к и ч л а р	Ўртачаси
Маҳсулот сотиш рентабеллиги, %да	3,24
Ишлаб чиқариш таннархи рентабеллиги, %да	3,89
Асосий воситалар рентабеллиги, %да	4,45
йланма маблағлар рентабеллиги, %да	10,35
Ўз маблағлари рентабеллиги, %да	4,32
Қарз маблағлари рентабеллиги, %да	1,68
Мол-мулк рентабеллиги, %да	1,82
Умумий рентабеллик, %да	7,35

Улар устида мулоҳаза юритиб ва шу кўрсаткичларнинг даражаларини иқтисодиётнинг бошқа тармоқларига тегишли бўлган худди шундай
кўрсаткичлар билан таққослаш натижасида келиб чиқадиган умумий хулоса
шундан иборатки, ҳақиқатдан ҳам енгил саноат тармоғи корхоналарининг
умумий тарздаги молиявий барқарорлигини характерлайдиган бу
кўрсаткичларнинг даражалари бошқа тармоқларга тегишли бўлган худди
шундай кўрсаткичларнинг даражаларидан уларнинг кўпларига нисбатан
пастдир. Бу эса, ўз навбатида, енгил саноат корхоналарининг молиявий
барқарорлигини таъминлаш, уларнинг ана шундай таъминланганлик
даражасини юқорига кўтариш борасида тегишли чоралар кўришни тақозо
этади.

Харажатлар ҳисоби ва маҳсулотлар таннархини аниқлашнинг самарали

тизимини жорий қилиш қуйидаги вазифаларни ҳал этишни талаб қилади:
бозор иқтисодиёти ривожланган мамлакатларда харажатлар ҳисобини
ташкил этиш тажрибасини умумлаштириб, Ўзбекистонда харажатлар ҳисоби
концепциясини илмий асослаш;
харажатлар ҳисобини илмий фан сифатида тушуниш ва бошқарув
фаолиятини назарий асосланиши, харажатлар ҳисоби тизими услубиётини
айрим жиҳатларини ишлаб чиқиш;
Ўзбекистонда бозор муносабатлари ривожланишининг замонавий
босқичига мос равишда харажатлар ҳисобининг энг илғор, замонавий ва кенг
тарқалган усул ва тизимларини амалда қўллашни асослаш ва
имкониятларини аниқлаш;
харажатлар ҳисоби тизимида бюджетлаштириш, унинг корхона ишлаб
чиқариш дастурини, харажатлар сметасини ишлаб чиқиш ва маҳсулот
таннархини режалаштиришдаги ўрни ва аҳамиятини очиб бериш;
харажатларни ҳисобга олиш ва маҳсулот таннархини
калькуляциялашнинг илғор усулларини таҳлил этиб, тармоқ корхоналари
учун хулоса ва амалий таклифлар бериш;
харажатлар ҳисоби ва маҳсулотлар таннархини аниқлаш тизимида
баҳони шакллантириш, инвестиция лойиҳалари бўйича қарорлар қабул
қилиш мақсадида амалий тавсиялар ишлаб чиқиш.

Амалиётда кўпгина бош бухгалтерлар анъанавий ягона бухгалтерия

ҳисоби билан шуғулланадилар. Аксарият корхоналарда харажатлар ҳисоби
олиб борилмайди ёки жуда ҳам заиф ривожланган. Ваҳоланки, иқтисодий
жиҳатдан ривожланган мамлакатлардаги мутахассисларнинг баҳолашларига
кўра фирма ва компаниялар бухгалтерлик ҳисоби соҳасидаги иш
вақтларининг 90%ини бошқарув ҳисобини ташкил этиш ва юритишга
сарфлайдилар. Бизнинг корхоналаримизда эса бу нисбатнинг, афсуски,
мутлақо аксини кўрамиз. Бунинг сабабини, асосан, иқтисодиётнинг айрим
соҳаларида харажатлар ҳисобини ташкил этиш бўйича ягона услубий
асоснинг ва услубиётга оид тавсияларнинг йўқлиги, шунингдек, амалиётда
унинг эндигина тикланиш ва ривожланаётган даврида эканлиги билан
изоҳлаш мумкин. Бундай ҳол Ўзбекистон корхоналарида харажатлар ҳисоби
ва маҳсулотлар таннархини аниқлашнинг таъсирчан тизимини ташкил этиш
бўйича чуқур илмий-тадқиқотлар олиб боришни тақозо этади⁵.