Kirish: Kapital haqida tshuncha

Asosiy qism:

1. 
   Asosiy va aylanma kapital. Undan foydalanish samaradorligi ko`rsatkichlari.
   

Ma`lumki jamiyat hoyoyining asosini moddiy nematlar ishjlab chiqarish tashkil etadi. Har qanday buyumlarni ishlab chiqarish uchun kishilar mehnati sarf etadi va ishlab chiqarish vositalari qo`llaniladi. Ishlab chiqarish vositalari jismoniy kapital, mehnat buyumlari va mehnat vositalariga bolinadi. Ishlab chiqarish jarayonida uzoq yillar 40-50 yilgacha xizmat qiliuvchi mehnat vositalari (binolar, mashinalar va dasgohlar) asosiy kapital deb ataladi. Ular yordamida inson mehnat buyumlariga (xomashyo materiallarga) tasir ko`rsatadi. Ularning shaklini, ko`rinishi o`zgartirib foydalanish uchun yaroqli bo`lgan tyayyor mahsulot holatiga keltiradi. Kapitalning yoki ishlab chiqarish vositalarining ikkinchi qismi mehnat buyumlarini (ya`ni xomashyo materiallar) aylanma kapital deb yuritiladi. Ular ishlab chiqarish davrida o`zining dastlabki natural ko`rinishini o`zgartiradi, o`zining to`liq qiymati bo`yicha tayyor mahsulot tarkibiga qo`shilib ketadi. Kapitalning asosiy va oboroy kapitalga bo`lib o`ganishning hal qiluvchi ahamiyati bor. Bu kapital qoyilmalarini yoki invisitsiya miqdorini to`g`ri aiqlash, asosiy fondlarning miqdorini yemirilishini to`g`ri hisobga olish va analitik, ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish uchun ham muhimdir.
Mehnat vositalarini va asosiy fondlar, asosiy kapital.
A.Smitning fikricha, asosiy kapital o`z egasi ixtiyorida qolib foyda keltiradigan kapitaldir. Oborot kapitali mulk egasi ixtiyoridan chiqib ketuvchi ne`mat. Masalan, ish beruvchi chorva – bu asosiy kapital, agar u bozorda sotilsa oborot kapitaliga aylanadi. Demak, A. Smit “oborot kapitali” deganda savdo kapitalini yoki tovar ko`rinishidagi kapitalni tushungan.
D, Rikardo esa kapitalni ouzoq davr xizmat qilishiga qarab asosiy va oborot kapitaliga ajralgan. Lekin D. Rikardo A. Smitdan farq qilib, aylanma kapitalidan xomashyo material xarajatlarini chiqarib tashlab, uni faqat mehnat (ish kuchi) xarajatlariga teng qilib qoyadi. Hozirgi zamon iqtisodiyoti esa asosiy va oborot kapitalini yangi yaratilgan mahsulotga, xizmat ishlariga o`z qiymatini ko`chirishiga qarab ajratadi.